38-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS)
Материалдық емес активтер
1. Осы Стандарттың мақсаты басқа Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарында арнайы қарастырылмайтын материалдық емес активтердің есебін жүргізудің тәртібін орнату болып табылады. Осы Стандартқа сәйкес мекеме белгілі талаптар қанағаттандырылған жағдайда ғана материалдық емес активтерді мойындауы тиіс. Сонымен қатар, Стандарт материалдық емес активтердің қаржылық жағдай туралы есептік құнын бағалау әдісін белгілейді және материалдық емес активтер туралы белгілі ақпаратты жария етуді талап етеді.
2. Осы Стандарт:
(a) басқа Стандарттардың қолдану аясына сәйкес материалдық емес активтерді,
(b) олар 32 Қаржы құралдары: тану және бағалау ХҚЕС-та (IAS) белгіленгендей, қаржылық активтерді,
(c) минералды ресурстарды барлау және бағалау бойынша активтерді тану және бағалауды (6 Минералдық ресурстарды барлау мен бағалау ХҚЕС-ын (IFRS) қараңыз); және
(d) минералдарды, мұнайды, табиғи газды және оларға ұқсас қайта жаңартылмайтын ресурстарды әзірлеуге және өңдеуге жұмсалған шығындарды қоспағанда, материалдық емес активтерді есепке алу кезінде қолдануға жатады.
3. Егер өзге Стандарт материалдық емес активтің нақты түрін есепке алу тәртібін белгілесе, ұйым мұндай Стандартты осы Стандарттың орнына қолдануы тиіс. Мысалы, осы Стандарт:
(a) ұйымның әдеттегі қызмет барысында сатуға арналған материалдық емес активтерге (2 Босалқылар ХҚЕС (IAS) және 11 Құрылысқа жасалган келісімшарттар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз);
(b) кейінге қалдырылған салық активтеріне (12 Пайдага салынатын салықтар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз);
(c) 17 Жалдау ХҚЕС-тың (IAS) қолданылу саласындағы жалдау шарттарына;
(d) қызметкерлерге төленетін сыйақылардан туындайтын активтерге (19 Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ХҚЕС-ты (IAS) қараңыз);
(e) 32 ХҚЕС (IAS) Халықаралық қаржылық есептіліктің стандартқа сәйкес берілген анықтама бойынша қаржылық активтерге. Кейбір қаржылық активтерді тану және бағалау мәселелері 27 Шогырландырылган және жеке қаржы есептілігі ХҚЕС (IAS) және 28 Қауымдасқан үйымдарга салынган инвестициялар ХҚЕС(IAS) және 31 Бірлескен кәсіпкерлікке қатысу ХҚЕС-мен (IAS) реттеледі.
(f) ұйымдарды біріктіру кезінде алынған гудвиллге (3 Бизнес бірлестіктері ХҚЕС (IFRS) қараңыз);
(g) кейінге қалдырылған аквизициялық шығындарға және 4 Сақтандыру келісімшарттары ХҚЕС-ының (IFRS) әрекет ету саласындағы сақтандыру шарттарының шегіндегі сақтандырушының шарттық құқықтарынан пайда болатын материалдық емес активтерге. 4 ХҚЕС (IFRS) мұндай кейінге қалдырылған аквизициялық шығындар туралы ақпаратты ашу нақты талаптар белгілейді, бірақ бұл материалдық емес активтерге қатысты қолданылмайды. Осылайша, бұл материалдық емес активтер ақпаратты жария ету бойынша осы Стандарт белгілеген талаптарға қатысты болады.
(h) 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес сатылуға арналған болып жіктелген ұзақ мерзімді материалдық емес активтерге (немесе сатылуға арналған болып жіктелген шығу тобына қосылған) қолданылмайды.
4. Кейбір материалдық емес активтер физикалық субстанцияда, мысалы, компакт-дискіде (бағдарламалық қамтамасыз ету ретінде), құқықтық құжаттамада (лицензия немесе патент ретінде) немесе таспада болуы мүмкін. Материалдық және материалдық емес элементтері бар актив 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес есептелу немесе осы Стандартқа сәйкес материалдық емес актив сияқты есептелу қажеттігін анықтау кезінде ұйым мұндай элементтердің қайсысының маңызды екені туралы кәсіби ойлауды қолданады. Мысалы, бағдарламалық басқару арқылы жұмыс істейтін станок үшін нақты жасалған бағдарламалық қамтамасыз етусіз жұмыс істей алмайтындықтан, мұндай бағдарламалық қамтамасыз ету станоктың құрамдас бөлігі болып табылады және жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар ретінде есептелуі тиіс. Бұл компьютердің операциялық жүйесіне де қатысты. Бағдарламалық жабдықтар тиісті аппараттық құралдардың бөлігі болып табылмайтын материалдық емес актив ретінде есепке алынады.
5. Осы Стандарт басқалармен қатар жарнама, дайындық, жіберу жұмыстарының, зерттеулер мен әзірлемелер шығындарына қолданылады. Зерттеу және әзірлемелер саласындағы қызмет білімнің дамуына бағытталған. Сол себепті мұндай қызмет түрі активтің физикалық субстанциясының пайда болуына әкелсе де (мысалы, тәжірибелік үлгі), активтің физикалық элементі материалдық емес активке, яғни бұл активтегі білімге, қатысты екінші орында болып табылады.
6. Қаржылық жалдау кезіндегі актив материалдық, сондай-ақ материалдық емес болуы мүмкін. Бастапқы танудан кейін жалға алушы осы Стандарт бойынша қаржылық жалға алу (беру) шарты бойынша ұсталынатын материалдық емес активті есепке алады. Кинофильмдер, бейнежазбалар, пьесалар, қолжазбалар, патенттер және авторлық құқықтар сияқты баптарға қатысты лицензиялық келісім бойынша құқықтар 17 ХҚЕС (IAS) қолданылу аясынан шығарылады және осы Стандарттың қолданылу аясында болады.
7. Халықаралық қаржылық есептіліктің стандартының қолданылу аясынан шығуы, егер қызметтің және операциялардың белгілі бір түрлері басқаша шешілуі ықтимал есепке алу мәселелерінің пайда болуына әкеліп соқтыратын барынша арнайы сипатқа ие болған жағдайда, орын алуы мүмкін. Мұндай мәселелер өндіру салаларында мұнайды, газды және минералдық ресурстарды барлауға, өңдеуге және өндіруге арналған шығындар бойынша, сондай-ақ сақтандыру шарттарына байланысты туындайды. Тиісінше, осы Стандарт осындай қызмет түрлеріне және осындай шарттарға арналған шығындарға қолданылмайды. Алайда, осы Стандарт өндіру салаларында немесе сақтандыру ұйымдарында қолданылатын басқа материалдық емес активтерге (компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету сияқты) және басқа да (іске қосу жұмыстарына арналған шығындар сияқты) шығындарға қолданылады.
8. Мына терминдер осы Стандартта көрсетілген мағыналарда қолданылады:
Амортизация - бұл материалдық емес активтің пайдалы қызмет ету мерзіміндегі амортизацияланатын соманың жүйелік бөлінуі.
Актив, бұл:
(a) өткен оқиғалар нәтижесінде ұйым бақылайтын; және
(b) ұйымның болашақта экономикалық табыстарға жетуі күтілетін ресурс.
Қаржылыц жағдай туралы есептілік құн - бұл кез келген жинақталған амортизация және құнсыздану нәтижесінде жинақталған шығындарды шегеруден кейін актив танылатын сома.
Өзіндік құн - төленген ақша құралдарының немесе олардың балама сомасы, немесе сатып алу немесе құру уақытына активтің құнын төлеу есебіне өзге қарсы ұсыныстың әділ құны, не болмаса, қолдануға сай келген жағдайда, мұндай активке, ол алғаш рет басқа Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарының, мысалы, 2 Үлестік құралдар негізіндегі төлемдер ХҚЕС (IFRS), нақты талаптарына сәйкес танылған кезде жатқызылатын сома.
Амортизациялық құн - активтің өзіндік құны немесе жою құнын шегеріп тастағанда көрсетілген сома.
Әзірлемелер - бұл ғылыми жаңалықтарды немесе басқа білімдерді жаңа немесе айтарлықтай жақсартылған материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе қызметтерді оларды коммерциялық өндіруді немесе қолдануды басталмас бұрын жоспарлау немесе құрастыру үшін қолдану.
Нақты ұйым үшін арнайы құн - ақша қаражаттары ағындарының дисконтталған құны, ол ұйымның күтуіне сәйкес активтің пайдаланушымен және оның пайдалы қызмет мерзімінің аяғында шығып қалуымен байланысты не міндеттемені өтеумен байланысты туындайды.
Әділ құн - бұл жақсы ақпараттандырылған, шарт жасауға ниеті бар және бір-бірінен тәуелсіз тараптардың арасында жасалатын шарт негізінде активті айырбастауға мүмкін сома.
Құнсыздану нәтижесіндегі шыгын - активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны оның өтем құнынан асатын сома.
Материалдық емес актив - бұл физикалық нысаны жоқ бірегейлендірілетін ақшалай емес актив.
Ақшалай активтер - бұл ұсталатын ақша және тұрақты және белгіленген сомадағы алынатын активтер.
Зерттеулер - бұл жаңа және техникалық білімдерді алу перспективасы үшін жасалатын өзіндік ерекше және жоспарлық ғылыми ізденістер.
Материалдық емес активтің тарату құны - бұл. егер актив пайдалы қызмет мерзімінің аяғында болады деп күтуге болатын жасқа және жағдайға жетсе. шығаруға болжанған шығындарды шегергенде активті өткізуден ағымдағы кезде ұйым алуы мүмкін есептік сома.
Пайдалы қызмет мерзімі - бұл:
(a) ұйым активті пайдалануға жобалайтын уақыт мерзімі; немесе
(b) ұйым активті пайдаланудан алуды жобалайтын өндіріс бірліктерінің немесе уқсас бірліктердің саны.
Материалдық емес активтер
9. Ұйымдар ғылыми немесе техникалық білімдер, жаңа процестер мен жүйелерді әзірлеу немесе енгізу, лицензиялар, интеллектуалдық меншік, нарық білімі және тауар белгілері (тауар маркалары мен баспа құқықтарын қосқанда) сияқты материалдық емес активтерді сатып алу, әзірлеу, қызмет көрсету немесе нығайту кезінде ресурстарды жиі жұмсайды. Осындай ауқымды санаттар қамтитын баптардың кеңінен тараған үлгілері болып компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету, патенттер, авторлық құқықтар, кинофильмдер, клиенттердің тізімі, ипотекаға қызмет көрсету құқығы, балық аулау лицензиялары, импорттық квоталар, франшизалар, клиенттермен немесе жеткізіп берушілермен қарым-қатынастар, клиенттердің икемділігі, нарықтың үлесі және өткізу құқықтары болып табылады.
10. 9-тармақта көрсетілген баптардың барлығы материалдық емес активтердің анықтамаларына, яғни сәйкестендіру, ресурстарға бақылау жүргізу және болашақ экономикалық табыстардың болу көрсеткіштеріне жауап бермейді. Осы Стандарттың әрекет ету саласындағы бап материалдық емес активтің анықтамасына жауап бермесе, мұндай активті сатып алуға немесе ішкі өндіріске жұмсалған шығындар орын алған кезде шығыс деп танылады. Бірақ, егер бап ұйымдарды біріктіру кезінде сатып алынған болса, ол сатып алу күніне танылатын гудвиллдің бөлігі болып табылады (68-тармақты қараңыз).
Ерекшеленушілік
11. Материалдық емес активтің анықтамасы оны гудвиллден нақты ажыратуға мүмкіндік беретін бірегейленуін талап етеді. Ұйымдарды біріктіру кезінде алынған гудвилл бұл сатып алушы-ұйым болашақта күтілетін экономикалық табысты күту кезінде өздігінен жеке бірегейлендіре алмайтын және бөлек таныла алмайтын активтерден жасалатын төлем болып танылады. Болашақтағы экономикалық табыстар сатып алынған бірегейлендірілетін активтер арасында тиімділігінен немесе жеке өзі қаржы есептілігінде тану талаптарына жауап бермейтін, бірақ ұйымдарды біріктіру кезінде сатып алушы ақысын төлеуге даяр активтерден туындауы ықтимал.
12. Активті егер ол:
(a) бөліне алатын болса, яғни ұйымның оны бөлу ниеті болу-болмауына қарамастан, ұйымнан жекелеп, не болмаса тиісті шартпен, активпен немесе міндеттемемен бірге бөліне алатын немесе ажырай алатын, оны сатуға, беруге, лицензиялауға, жалға беруге немесе айырбастауға болатын болса; немесе
(b) бұл құқықтардың ұйымнан немесе басқа құқықтардан және міндеттемелерден басқаға берілу немесе бөліну мүмкіндігі болу-болмауына қарамастан, актив келісімшарттық немесе басқа заңдық құқықтардан туындайтын болса анықтауға болады.
Бақылау
13. Егер ұйым ресурстың негізінде түсетін болашақ экономикалық табыстарды алуға құқылы болса және бұл табыстарға өзге ұйымдар мен тұлғалардың қол жетуін шектей алатын болса, актив ұйымның бақылауында болып есептеледі. Ұйымның материалдық емес активтен алатын болашақ экономикалық табыстарды бақылау қабілеттілігі әдетте сот тәртібінде ықтиярсыз жүзеге асырыла алатын заңды құқықтардан туындауы мүмкін. Заңды құқықтар болмаған жағдайда, бақылауды жүзеге асыру неғұрлым қиын мақсат болып табылады. Бірақ ұйым болашақ экономикалық табыстарды басқа да тәсілдер арқылы бақылай алатындықтан, бақылау үшін сот тәртібінде ықтиярсыз жүзеге асыру қажетті шарт болып табылмайды.
14. Нарықтық және техникалық білімдер болашақ экономикалық табыстардың пайда болуына мүмкіндік жасайды. Ұйым бұл табыстарды, мысал үшін, мұндай білімдер заңды құқықтар арқылы, сондай-ақ авторлық құқықтармен, сауда шартында көзделген шектеулер арқылы (мұндайға рұқсат етілген) немесе қызметкерлердің құпиялылықты сақтауы бойынша заңды міндеттерімен қорғалған жағдайда бақылай алады.
15. Ұйымда жоғары білікті қызметкерлер тобы болуы мүмкін және ұйым бұл қызметкерлерді дайындау нәтижесінде болашақ экономикалық табыстарға әкелетін қызметкерлердің қосымша дағдыларын бірегейлендіре алуы мүмкін. Сонымен қатар ұйым қызметкерлердің оған өз қызметін одан әрі көрсетуін күтуі мүмкін. Бірақ әдетте ұйымның білікті және даярланған қызметкерлердің болуынан пайда болатын болашақ экономикалық табыстарға, бұл баптар материалдық емес активтің анықтамасына сәйкес болатын, тиісті дәрежедегі бақылауы жоқ. Ұқсас негіздер бойынша басқару немесе техникалық қызметкерлердің нақты сипаттамалары, егер оларды пайдалану және олардан болашақ экономикалық табыстарды алу заңды құқықтармен қорғалмаған жағдайда, сондай-ақ материалдық емес активтің анықтамасының басқа тармақтарына жауап бермесе, материалдық емес активтердің көрсеткіштеріне сәйкес болмауы ықтимал.
16. Кейбір жағдайларда ұйымның клиенттер портфелі немесе нарықтың бөлігі болып, клиенттермен қарым-қатынастарды орнатуына жұмсалған талпыныстарына және клиенттердің икемділігінің арқасында оның клиенттердің одан әрі ынтымақтасуын күтеді. Бірақ клиенттермен байланыс немесе олардың икемділігін қорғауға заңды құқықтардың немесе бақылаудың өзге жолдары болмаған жағдайда, ұйым әдетте клиенттермен байланыстарының немесе олардың икемділігінің нәтижесінде пайда болатын болашақ экономикалық табыстарға, бұл баптарды (клиенттер портфелі, нарық бөлігі, клиенттермен байланыс, клиенттердің икемділігі) материалдық емес активтің анықтамасын қанағаттандырады деп тану үшін, тиісті бақылауы жоқ. Клиенттермен байланыстарды қорғауға заңды құқықтардың болмауына қарамастан, мұндай немесе ұқсас шарттық емес байланыстарға қатысты (ұйымдарды біріктіруден тыс) жүзеге асырылатын айырбастау операциялары ұйымның клиенттермен мұндай байланыстардан күтетін болашақ экономикалық табыстарды бақылай алатындығын куәландырады. Сонымен бірге, мұндай айырбастау операциялары клиенттермен байланыстардың бөлінетіндігін куәландыратындықтан, мұндай байланыстар материалдық емес активтердің көрсеткіштерін қанағаттандырады.
Болашақ экономикалық пайда
17. Материалдық емес активтерден туындайтын болашақ экономикалық пайдалар тауарларды сату немесе қызмет көрсетуден алынған табыстарды, шығындардың үнемделуін немесе ұйымның активті қолдануының нәтижесі болып табылатын басқа табыстардан құралуы мүмкін. Мысалы, интеллектуалдық меншікті өндіріс барысында пайдалану болашақ табыстарды ұлғайтпай, болашақ өндірістік шығындарды қысқартуы мүмкін.
18. Егер ұйым қандай да бір бапты материалдық емес актив ретінде танитын болса, ол мұндай баптың:
(a) материалдық емес активтің анықтамасын (8-17-тармақтарды қараңыз); және
(b) тану талаптарын (21-23-тармақтарды қараңыз) қанағаттандыратынын көрсетуі тиіс.
Бұл талап материалдық емес активті сатып алумен немесе ішкі өндірумен байланысты бастапқы кезеңде шеккен шығындарға, сондай-ақ оны өсіруге, ішінара алмастыруға немесе қызмет көрсетуге арналған кейінгі шығындарға қолданылады.
19. 25-32-тармақтарда бөлек сатып алынған материалдық емес активтерге қатысты тану талаптарын қолдану мәселелері қарастырылады, ал 33-43-тармақтарда мұндай талаптарды ұйымдарды біріктірудің нәтижесінде сатып алынған материалдық емес активтерге қатысты қолдану туралы айтылады. 44 -тармақта мемлекеттік жәрдемақы арқылы сатып алынған материалдық емес активтердің бастапқы бағалау мәселелері, 45-47-тармақтарда - материалдық емес активтерді айырбастау мәселелері, ал 48-50 -тармақтарда ішкі қалыптастырылған гудвиллді есепке алу мәселелері қарастырылады. 51-67-тармақтар ішкі өндірілген материалдық емес активтерді алғашқы тану және бағалау мәселелеріне арналған.
20. Материалдық емес активтердің табиғаты көптеген жағдайларда ұқсас активтерді өсіруге немесе ішінара ауыстыруға мүмкіндік бермейді. Тиісінше, бұдан кейінгі шығындардың көбі, осы Стандарттағы материалдық емес активтің анықтамасы мен тану талаптарын қанағаттандырмай, қолдағы материалдық емес активтердегі күтілетін экономикалық табыстарды қамтамасыз етеді. Бұған қоса, бұдан кейінгі шығындарды тұтастай ұйымға емес, нақты материалдық емес активтерге жатқызу көбіне қиынға соғады. Осылайша, сатып алынған материалдық емес активті алғашқы танудан кейін немесе материалдық емес активті ішкі өндіруден кейін орын алған бұдан кейінгі шығындар сирек жағдайда ғана активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнында танылады. 63-тармаққа сәйкес сауда маркаларына, титулдық деректерге, баспа құқықтарына, клиенттердің тізімдеріне және мәні бойынша ұқсас баптарға (тысқары сатып алынған және ішкі өндірілген) жұмсалған бұдан кейінгі шығындар әр уақытта табыс құрамында немесе орын алуына қарай шығындарда танылады. Бұл мұндай шығындарды ұйымды толық жетілдіруге жұмсалған шығындардан бөлек қарастыруға болмаудың салдары болып табылады.
21. Материалдық емес актив:
(a) осы активке қатысты болашақ экономикалық табыстар ұйымға келетіні ықтимал болса ғана; және
(b) активтің өзіндік құны сенімді бағаланатын болса ғана танылуы тиіс.
22. Ұйым активтің пайдалы қызметінің мерзімінде қолданылатын экономикалық талаптардың жиынтығын әкімшіліктің ең дұрыс бағалауын көрсететін негізделген және нығайтылатын рұқсаттарды пайдалана отырып, болашақтағы экономикалық табыстардың ықтималдығын бағалауға міндетті.
23. Ұйым бастапқы тану күні қолда бар деректерге сүйене отырып және сыртқы дерек көздерінен алынған деректерге басымдық бере отырып, активтерді пайдаланудан түсетін болашақ экономикалық кірістердің түсуімен байланыстыратын айқындылық дәрежесін бағалау үшін кәсіби пікірлерді пайдалануға тиіс.
24. Материалдық емес актив ең алдымен өзіндік қуны бойынша бағалануы тиіс.
Жеке сатып алу
25. Әдетте материалдық емес активті сатып алған кезде ұйым өтейтін құн ұйымға осы активтен болашақ экономикалық табыстың келу мүмкіндігіне қатысты күтулерді көрсетеді. Басқаша айтқанда, келетін табыстың уақыты және мөлшерінің белгісіз болуына қарамастан, ұйым сол экономикалық табыстың келуін күтеді. Тиісінше бөлек сатып алынған активтерге қатысты тану үшін 21(а) тармағымен белгіленген ықтималдылық талабы әрқашан қанағаттандырылған болып табылады.
26. Қосымша түрде жеке сатып алынатын материалдық емес активтердің құны шынайы түрде өзгертілуі мүмкін. Бұл сатып алу ниеті қолма-қол немесе басқа монетарлық активтер нысанында жүзеге асырылған кезде ерекше дұрыс болады.
27. Бөлек сатып алынған материалдық емес активтің өзіндік құны:
(a) оның сатып алу құнынан, соның ішінде импорттық баждарды және сауда жеңілдіктерін шегеруден кейінгі сатып алуға салынатын өтелмейтін салықтардан, сауда жеңілдіктері мен қайтарылымдардан; және
(b) активті мақсаты бойынша пайдалану үшін жұмыс істеу жай-күйіне келтіруге жұмсалған кез келген тікелей шығындардан тұрады.
28. Тікелей шығындардың мысалы ретінде:
(a) активті жұмыс істеу жай-күйіне келтіруге байланысты пайда болатын қызметкерлерге сыйақы төлеу (19 Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ХҚЕС-ында (IAS) берілген анықтамаға сәйкес);
(b) активті жұмыс істеу жай-күйіне келтіруге байланысты пайда болатын кәсіби қызметтерді өтеу бойынша шығындар; және
(c) активтің тиісті жұмыс істеуін тексеруге жұмсалған шығындар болып табылады.
29. Төменде материалдық емес активтің өзіндік құнының бөлігі болып табылмайтын шығындардың мысалдары келтірілген:
(a) жаңа өнімді немесе қызметті енгізуге жұмсалған шығындар (өнімді жарнамалауға және өткізуге жұмсалған шығындарды қоса алғанда);
(b) шаруашылық қызметті жаңа жерде немесе клиенттердің жаңа санатымен жұмыс істеуге жұмсалған шығындар (қызметкерлерді әзірлеуге және оқытуға жұмсалған шығындарды қоса алғанда); және
(c) әкімшілік және басқа да жалпы үстеме шығындар.
30. Материалдық емес активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнындағы шығындарды тану актив басшылықтың мақсатына сәйкес пайдалану қалпына келтірілген кезде тоқтатылады. Осылайша материалдық емес активті пайдалану немесе орнын ауыстыру кезінде жұмсалған шығындар активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнына енгізілмейді. Мысал үшін мына шығындар материалдық емес активтің қаржылық жағдай туралы есептік сомасына енгізілмейді:
(a) басшылықтың мақсатына сәйкес пайдаланылуға жарамды актив пайдаланылмаған кезде орын алған шығындар; және
(b) алғашқы операциялық шығындар, мысалы, актив қызметінің нәтижесіне сұраныстың қалыптасуы кезінде орын алған шығындар.
31. Кейбір операциялар материалдық емес активті әзірлеуге байланысты орын алады, бірақ бұл активті басшылықтың мақсатына сәйкес пайдалану үшін тиісті қалыпқа
келтіру міндетті болып табылмайды. Бұл операциялар әзірлеу кезеңіне дейін немесе әзірлеу кезеңінде жүзеге асырыла алады. Қосалқы операциялар активті басшылықтың мақсатына сәйкес пайдалану қалпына келтіру үшін қажетті болып табылмайтындықтан, қосалқы операциялардан келген табыс және оған жұмсалған шығындар тиісінше табыста немесе шығында көрсетілуі және кірістер мен шығыстардың тиісті санатына жатқызылуы тиіс.
32. Егер материалдық емес актив үшін жасалған төлем кредиттеу шарттарынан асатын мерзімге кейін қалдырылса, оның өзіндік құны ақша қаражаттарының баламасына сатып алу құнына тең. Егер бұл өсім мен сомалық төлемдердің арасындағы айырмашылық 23 Қарыздар бойынша шыгындар ХҚЕС-да (IAS) көрсетілген капиталдандыру негізінде капиталдандырылмаса, ол кредиттеу мерзіміне созылатын пайыздарды төлеу шығындарына жатқызылады.
Ұйымдарды біріктірудің бөлігі ретінде сатып алу
33. 3 Бизнес бірлестіктері ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес, егер материалдық емес актив ұйымдарды біріктіру кезінде сатып алынған болса, онда мұндай материалдық емес активтің өзіндік құны сатып алу күні қалыптасқан әділ құнына тең. Материалдық емес активтің әділ құны бұл активтегі ұйымға болашақ экономикалық табыстардың түсуіне қатысты ықтималдылықтың нарықтық күтулерді көрсетеді. Басқа сөзбен айтқанда, келетін табыстың уақыты және мөлшерінің белгісіз болуына қарамастан, ұйым сол экономикалық табыстың келуін күтеді. Тиісінше, ұйымдарды біріктіру кезінде сатып алынған материалдық емес активке қатысты тану үшін 21(а) тармағымен белгіленген ықтималдылық талабы әрқашан қанағаттандырылған болып танылады. Ұйымдар бірлестігінде сатып алынған актив бөліне алатын немесе келісімшарттық немесе басқа заңдық құқықтардан туындайтын болса, активтің әділ құнын сенімді түрде бағалауға жеткілікті ақпарат бар. Осылайша, 21(b)-тармағындағы сенімді бағалау талабы ұйымдар бірлестіктерінде сатып алынған материалдық емес активтер үшін әрқашан орындалады деп саналады.
34. Осылайша, осы Стандартқа және 3 ХҚЕС-ына (IFRS) (2008 жылғы редакция) сәйкес сатып алушы-ұйым сатылып алынатын тараптың материалдық емес активін гудвиллден бөлек бұл активтің әділ құны шынайы бағалауға келу шарты орындала отырып, активті ұйымдар біріктірілгенге дейін сатып алынатын тараптың тануына немесе танымауына қарамастан, сатып алу күніне таниды. Бұл сатып алушы-ұйым гудвиллден бөлек актив ретінде сатылып алынатын тараптың жүзеге асыру процесіндегі зерттеулердің және әзірлемелердің жобасын, егер бұл жоба материалдық емес активтің анықтамасына сәйкес келіп, ал оның әділ құны шынайы бағалана алынатын болса, танитынын білдіреді. Сатып алынатын тараптың жүзеге асыру процесіндегі зерттеулердің және әзірлемелердің жобасы, егер:
(a) активтің анықтамасына сәйкес келсе; және
(b) бірегелендірілетін болса, яғни, бөлінетін немесе келісімшарттық немесе өзге заңды құқықтардан туындаса, материалдық емес активтің анықтамасына сәйкес келеді.
Ұйымдарды біріктіру кезінде сатып алынған материалдық емес активтің әділ құнын бағалау
35. Ұйымдарды біріктіру кезінде сатып алынған материалдық емес активтердің әділ құны әдетте оны гудвиллден бөлек тану үшін жеткілікті шынайылықтың тиісті дәрежесінде бағалануы мүмкін. Материалдық емес активтің әділ құнын бағалау кезінде қолданылатын есептерге қатысты әртүрлі мүмкіндіктері бар ықтимал нәтижелердің ауқымы болса, мұндай белгісіздік активтің әділ құнын бағалау кезінде есепке алынады.
36. Ұйымдарды біріктіру кезінде сатып алынған материалдық емес актив ажыратылатын болуы мүмкін, бірақ онымен байланысты материалдық немесе материалдық емес активпен бірге ғана анықталуы мүмкін. Мұндай жағдайларда, егер активтердің әділ құнының жеке көрсеткіштері бұл топта шынайы бағалануға жатпаса, сатып алушы ұйым активтер тобын гудвиллден бөлек ортақ актив ретінде таниды.
