82. Егер қайта бағаланатын материалдық емес активтердің әділ құны белсенді нарыққа сілтеме жасау арқылы айқындалуы мүмкін болмағанда, активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны кез келген кейінгі жинақталған амортизацияны және кез келген құнсызданудан болған кейінгі жинақталған шығындарды шегеріп тастағандағы оның қайта бағалау күнгі қайта бағаланған шамасы болуға тиіс.
83. Қайта бағаланған материалдық емес актив үшін бұдан әрі белсенді нарықтың болмау фактісі активтің құнсыздану белгісі болып табылады және оны 36 Активтердің құнсыздануы ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес тестілеу қажеттілігін көрсетеді.
84. Егер активтің әділ құны бағалаудан кейінгі күнгі белсенді нарыққа сілтеме арқылы айқындалса, онда қайта бағалау үлгісі осы күнмен қолданылады.
85. Егер материалдық емес активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны қайта бағалау нәтижесінде жоғарыласа, онда мұндай ұлғаю басқа толық табыс арқылы танылуы тиіс және «қайта бағалаудан болған өсу» тақырыбымен үлесте жинақталуы тиіс. Алайда мұндай өсу бұрын пайдада немесе шығында танылған актив бойынша қайта бағалаудан болған шығынды реверстейтін дәрежеде пайдада немесе шығында танылуға жатады.
86. Егер материалдық емес активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны қайта бағалау нәтижесінде төмендесе, онда мұндай азаю пайдада немесе шығында танылуға жатады. Алайда азаю осы активтің өзіне қатысты қайта бағалаудан болған өсімде кез келген кредиттік сальдо болған дәрежеде басқа толық табыс арқылы танылуы тиіс. Мұндай азаю басқа толық табыс арқылы танылған азаю үлесте «қайта бағалаудан болған өсу» тақырыбымен жинақталған соманы азайтады.
87. Қайта бағалау нәтижесінде жинақталған, капиталға енгізілген өсім оны іске асырғаннан кейін бөлінбеген пайда шотына тікелей ауыстырылуы тиіс. Құнның қайта бағалаудан болған барлық өсім сомасы активті айналыстан алған немесе шығарған кезде іске асырылуы мүмкін. Алайда осы соманың бір бөлігі ұйымның активін пайдалану барысында іске асырылуы мүмкін, мұндай жағдайда қайта бағалаудан болған құн өсімінің іске асырылған шамасы активтің қайта бағаланған қаржылық жағдай туралы есептік құнына негізделген амортизация мен активті нақты сатып алу құны негізінде танылған амортизация арасындағы айырма болып табылады. Қайта бағалаудан болған құнның өсімін бөлінбеген пайда шотына ауыстыру пайда және шығын туралы есепте көрсетілмейді.
88. Ұйым активтің пайдалы қызмет мерзімі айқындалған немесе айқындалмаған болып табылатынын анықтауға тиіс, және ең алдымен осы мерзімді құрайтын өндіріс бірлігінің немесе осындай бірліктердің ұзақтығын немесе санын белгілеуге міндетті. Ұйым материалдық емес активті, егер барлық маңызды факторларды талдау осы актив бұл ұйымға келетін ақша қаражатының таза ағынына басым болуы күтілетін кезең ішінде болжанатын шектің болмауын көрсетсе, пайдалы қызмет мерзімі айқындалмаған ретінде қарауы тиіс.
89. Материалдық активті есепке алу үшін оның пайдалы қызмет мерзімі негіз болып табылады. Пайдалы қызмет мерзімі айқындалған материалдық емес актив амортизацияланады (97-106-тармақтарды қараңыз), ал пайдалы қызмет мерзімі айқындалмаған материалдық емес актив амортизацияланбайды (107-110 -тармақтарды қараңыз). Осы Стандартта ашық көрсетілген үлгілер әртүрлі материалдық емес активтердің пайдалы қызмет мерзімінің қалай анықталатынын, алынған нәтижелерге сүйене отырып, осындай активтердің қалай есептелетінін көрсетеді.
90. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімін айқындаған кезде мыналарды қоса алғанда:
(а) ұйымның активті болжамды пайдалануы, менеджерлердің басқа топтарының осы активтерді тиімді басқару қабілеттері;
(b) активтің әдеттегі өмір циклы және осындай түрде пайдаланылатын осындай активтердің пайдалы қызмет мерзімдерін бағалау туралы жария ақпараттарды;
(c) ескірудің техникалық, технологиялық, коммерциялық және бақса да түрлері;
(d) актив қолданылатын саланың тұрақтылығы және активтен алынатын тауарларға және қызметке нарықтық сұраныстың өзгеруі;
(e) бәсекелестердің немесе әлеуетті бәсекелестердің болжамды іс-әрекеттері;
(f) активтен болашақта экономикалық пайда алу үшін қажет болатын активтерді ұстауға және қызмет көрсетуге арналған шығын деңгейі, сондай-ақ ұйымның осындай шығын деңгейіне қол жеткізу жөніндегі мүмкіндіктері мен мақсат қоюы;
(g) активтерді бақылау кезеңдері және активтерді пайдалануға қойылатын тиісті жалдау шарттары аяқталатын күн сияқты заңдық немесе осындай шектеулер; және
(h) активтің пайдалы қызмет мерзімі ұйымның басқа активтерінің пайдалы қызмет мерзіміне тәуелді-тәуелді еместігі туралы көптеген факторлар назарға алынады.
91. «Белгісіз» термині «мерзім белгіленбеген» дегенді білдірмейді. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі активті ұстауға және қызмет көрсетуге арналған болашақтағы шығындардың активтің пайдалы қызмет мерзімін бағалаған кезде айқындалған активтің жұмыс көрсеткіштерін сақтау үшін талап етілетін шығын деңгейін, сондай-ақ ұйымның осындай шығын деңгейіне қол жеткізу жөніндегі мүмкіндіктері мен мақсат қоюын көрсетеді. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі белгісіз болып табылатыны туралы қорытынды активтің жұмыс көрсеткіштерін сақтау үшін талап етілетіннен жоғары болашақтағы шығынға тәуелді болмауы тиіс.
92. Технология саласында болатын жылдам өзгерістерге байланысты компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету және басқа да көптеген материалдық емес активтер технологиялық ескіруге ұшырайды. Сондықтан олардың пайдалы қызмет мерзімі қысқа болуы жиі болады. Материалды емес активтерді қолдана отырып шығарылған баптың сату бағасындағы болжанатын болашақ қысқартулар кезекті түрде активке енгізілген болашақ экономикалық пайдалардың қысқартуын тойтаратын активтің технологиялық немесе коммерциялық көнеруінің күтілуін меңзейді.
93. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі өте ұзақ, тіпті шектеусіз болуы да мүмкін. Белгісіздіктің болуы, бірақ нақты емес қысқа мерзімді таңдау кезінде емес, материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімін бағалау кезінде мұқият қарауды қажет етеді.
94. Шарттық немесе өзге де заңдық құқықтардан туындайтын материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі осындай құқықтардың қолданылу мерзімінен аспауға тиіс, бірақ ұйым активтерді пайдалану үшін есептелетін кезеңнің ұзақтығына қарай қысқа болуы мүмкін. Егер шарттық немесе өзге де заңдық құқықтар жаңартуға болатын шектеусіз мерзімге берілсе, материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзіміне жаңартуды ұйым айтарлықтай шығындарсыз жүзеге асыратыны туралы растаулар болған кезде ғана жаңартылатын кезең (кезеңдер) енгізілуі мүмкін. Ұйымдар бірлестігіндегі материалдық емес актив ретінде танылған қайта сатып алынған құқықтың пайдалану мерзімі-осы құқық берілген келісімшарттың қалған келісімшарттық кезеңі және жаңарту кезеңі құрамына кірмеуі тиіс.
95. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзіміне ықпал ететін экономикалық факторлар сияқты құқықтық факторлар да орын алуы мүмкін. Экономикалық факторлар ұйым болашақ экономикалық пайда табатын кезеңді айқындайды. Құқықтық факторлар ұйым осы пайдаға кіруді бақылайтын кезеңді шектей алады. Пайдалы қызмет мерзімі көрсетілген факторлар арқылы айқындалатын кезеңдердің барынша қысқасын білдіреді.
96. Басқаларымен қатар мынадай факторлардың болуы ұйымның айтарлықтай шығындарсыз шарттық немесе өзге де заңдық құқықтарды жаңарта алатынын:
(а) шарттық немесе өзге де заңдық құқықтардың жаңартылатыны туралы растау (бұрынғы тәжірибеге негізделуі ықтимал) болуы; Егер жаңарту үшінші тараптың келісіміне байланысты болса, онда үшінші тұлғаның осындай келісімді беретіні туралы растаудың болуы қажет;
(b) жаңарту үшін қажетті кез келген талаптардың орындалатыны туралы растау болғанда; және
(c) құқықты жаңартуға байланысты ұйымға келтірілетін шығындар осындай жаңартудан алыну күтілетін болашақтағы экономикалық пайдамен салыстырғанда айтарлықтай болмайтынын растайды.
Егер жаңартумен байланысты шығындар осындай жаңартудан алыну күтілетін болашақтағы экономикалық пайдамен салыстырғанда айтарлықтай көп болып табылса, олар істің мәні бойынша жаңарту күнгі жаңа материалдық активті сатып алу құнын білдіреді.
| Пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтер |
Амортизациялау кезеңі және әдісі
97. Пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтердің амортизацияланған сомасы осы мерзім ішінде жүйелі негізде бөлінуге тиіс. Активті амортизациялау пайдалану үшін рұқсат етілген кезде, яғни активтің орналасқан жері мен жай-күйі оны әкімшіліктің мақсатына сәйкес пайдалануды қамтамасыз еткен кезде басталуы тиіс. Амортизация мына екі күннің неғұрлым ерте басталатын күні тоқтатылады: 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылган қызмет ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес активті сатуға арналған жіктеу күні (немесе оны сату үшін жіктелген шығыс тобына енгізу) немесе осы активті тану тоқтатылған күні. Амортизацияны есептеудің пайдаланылатын әдісі ұйымның болашақ экономикалық пайдасын күтілетін пайдалану кестесін көрсетуге тиіс. Егер мұндай кесте сенімді айқындалмаса, бірқалыпты есептеу әдісі пайдаланылуға тиіс. Әр кезеңнің амортизациялық шегерімі басқа Стандартта оны басқа активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнына қосуға рұқсат етілген немесе талап етілетін жағдайдан басқа кезде пайдада немесе шығында танылуға жатады.
98. Активтің амортизацияланатын құнын жүйелі негізде бөлу үшін оның пайдалы қызмет мерзімі ішінде әртүрлі амортизациялау әдістері қолданылуы мүмкін. Оларға бірқалыпты есептеу әдісі, азайтылған қалдық әдісі және өндіріс әдісінің бірліктері жатқызылады. Актив үшін қолданылатын әдіс активте жасалған, күтілетін болашақ экономикалық пайданы тұтынудың есептеу кестесі негізінде таңдап алынады, және осы болашақ экономикалық пайданы тұтынудың есептік кестесінде өзгерістер болғаннан басқа жағдайларда, кезеңнен кезеңге кезектілік тәртібімен қолданылады.
98A Материалды емес активті қамтитын қызмет арқылы туындайтын табысқа негізделген амортизациялау әдісі жарамсыз екені туралы жоққа шығаруға болатын жорамал бар. Материалды емес активті қамтитын қызмет арқылы туындайтын табыс материалдық емес активте қамтылған экономикалық пайдалардың тұтынылуына тікелей қатысты болмайтын факторларды тойтарады. Мысалы, табыс басқа да тұтыну мен процесстерден, сату қызметтерінен және сатылым мөлшері мен бағасындағы өзгерістерден ықпал етіледі. Табыстың баға компоненті активтің тұтынылуына ешқандай қатысы болмайтын инфляция арқылы ықпал етіле алады. Бұл жорамалды еңсеру тек қана шектелген жағдайларда мүмкін болып табылады:
(a) 98С тармағында көрсетілгендей, материалдық емес актив табыстың өлшемі ретінде ұсынылса; немесе
(b) материалдық емес активтің экономикалық пайдаларының табыстары мен тұтынылуының арақатынасы жоғары түрде белгіленсе.
98B 98 тармаққа сәйкес тиісті амортизациялау әдісін таңдауда, ұйым материалдық емес активтерге тән басым шектеуші факторды анықтай алды. Мысалы, ұйымға оның матиалдық емес активтеріне құқықтарын бекітетін келісімшарт ұйымның материалдық емес активтерінің қолдынымын алдын-ала анықталған жылдар саны (яғни, уақыты), өндірілген бірліктер саны немесе шығатын табыстың тұрақты жалпы сомасы ретінде анықтай алады. Осындай басым шектеуші факторды анықтау амортизацияның тиімді негізін анықтауда бастама нүкте ретінде қызмет ете алады, алайда, басқа негіз қолданылуы мүмкін, егер ол экономикалық пайдаларды тұтынудың болжанған үлгісін нақтырақ көрсете алса.
98C Материалдық емес активтерге тән басым шектеуші фактор пайда табалдырығының нәтижесі болған жағдайда, шығатын пайда амортизациялаудың тиісті негізі бола алады. Мысалы, ұйым алтынды алтын шахтасынан табу және алу туралы келісімді ала алады. Келісімшарттың өту мерзімі алтынды алудан шығатын жалпы пайданың тұрақты сомасына негізделуге мүмкін (мысалы, келісімшарт алтынның сатылымынан алынған жалпы жинақталған пайда 2 миллиард а.б. жеткенге дейін алтынды шахтадан алуға рұқсат ете алады) және алынатын алтынның сомасына немесе уақытына негізделмеуі мүмкін. Басқа мысалда, ақылы жолды пайдалану құқығы жинақталған ақыдан шығатын пайданың тұрақты жалпы сомасына негізделе алады (мысалы, келісімшарт жолды пайдаланудан алынған жалпы жинақталған ақылар сомасы 100 миллион а.б. жеткенге дейін ақылы жолды пайдалануына рұқсат ете алады). Пайда материалдық емес активтерді пайдалану келісімшартында басым шектеуші фактор ретінде анықталған жағдайда, шығатын пайда материалдық емес активтерді амортизациялаудың тиісті негізі бола алады, егер келісімшарт амортизациялау бекітілген пайданың тұрақты жалпы сомасын нақтылай алса.
99. Амортизация, әдетте, пайда және шығындар туралы есепте танылады. Бірақ кейде активте бекітілген экономикалық кіріс басқа активтерді өндіру кезінде жойылып кетеді. Бұл жағдайда амортизация басқа активтің өзіндік құнының бір бөлігін құрайды және оның қаржылық жағдай туралы есептік құнына енгізіледі. Мысалы, өндірістік процесте қолданылатын материалдық активтердің амортизациясы қорлардың қаржылық жағдай туралы есептік құнына енгізіледі (2 Босалқылар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз).
Қалдық құны
100. Материалдық емес активтің қалдық құны:
(а) үшінші тараптың активті оны пайдалы қолдану мерзімінің соңында сатып алу міндеттемесі болған; немесе
(b) активтің белсенді нарығы болған жағдайларды қоспағанда, нөлге тең болып қабылдануы тиіс және:
(i) қалдық құны осындай нарыққа сілтеме жасау арқылы анықталуы мүмкін; және
(ii) осындай нарық активті пайдалы қолдану мерзімінің соңында болуы ықтимал.
101. Активтің амортизацияланатын сомасы оның жою құны шегерілгеннен кейін анықталады. Нөлдік құннан айырмашылығы бар жою құны ұйымның материалдық емес активті оның пайдалы қызмет көрсету мерзімінің соңына дейін сатуды межелеп отырғанын түсіндіреді.
102. Активтің жою құнын бағалау оны бағалау күнгі ұқсас активті сатудың пайдалы қызмет мерзімінің аяғында осы актив пайдаланылатын жағдайға ұқсас шартпен пайданалынған жеткізілген басым бағасы бойынша сату есебінен өтелетін соманы негізге ала отырып жүргізіледі. Жою құны, кем дегенде, әрбір қаржылық жылдың аяғында қайта қаралады. Активтің жою құнының өзгерісі есепте 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп багалауларында болатын өзгерістер және қателер ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес бухгалтерлік қаржылық жағдай туралы есептегі өзгеріс сияқты көрсетіледі.
103. Материалдық емес активтің жою құны оның қаржылық жағдай туралы есептік құнына тең немесе одан асатын сомаға дейін ұлғаюы мүмкін. Егер мұндай болса, тарату құны кейіннен оның қаржылық жағдай туралы есептік құнынан азаймайтын болса, осы актив бойынша амортизациялық аударымдар нөлге тең болады.
Амортизациялау кезеңін және әдісін талдау
104. Пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтерді амортизациялау кезеңі және әдісі кем дегенде әрбір қаржылық жылдың аяғында талдауға жатады. Егер пайдалы қызметтің есептеу мерзімі бұрынғы бағалаудан айтарлықтай өзгеше болса, онда амортизациялау кезеңі тиісінше өзгертілуі тиіс. Активте бекітілген болашақ экономикалық кірісті пайдаланудың есептік кестесінде өзгеріс болса, онда амортизациялау әдісі осындай өзгерістерді көрсету үшін өзгертілуі тиіс. Мұндай өзгерістер 8 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес есептік бухгалтерлік бағалаудағы өзгеріс сияқты есепке алынуға тиіс.
105. Материалдық емес активтің қызмет мерзімі ішінде оның пайдалы қызмет мерзімін бағалау дұрыс болып табылмайтыны айқын көрінуі мүмкін. Мысалы, құнсызданудан болған шығынды тану амортизациялау кезеңін өзгертуді нұсқауы мүмкін.
106. Уақыттың өтуіне қарай материалдық емес активтерден ұйымға түсуі күтілетін болашақ экономикалық кіріс кестесі өзгеруі мүмкін. Мысалы, бірқалыпты есептеу әдісі емес, азаятын қалдық әдісін қолданған жөн болып көрінуі мүмкін. Тағы бір мысал ретінде берілген лицензияларды пайдалану құқығы бизнес-жоспардың басқа құрамына қолданылғанға дейін мерзімі кейінге қалдырылған жағдай болып табылады. Бұл жағдайда келіп түскен активтерден экономикалық кіріс неғұрлым кейінгі кезеңдерге дейін алынуы мүмкін.
| Пайдалы қызмет мерзімі белгіленбеген материалдық емес активтер |
107. Пайдалы қызмет мерзімі белгіленбеген материалдық емес активтер амортизациялауға жатпайды.
108. 36 Активтердің құнсыздануы ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес ұйым пайдалы қызмет мерзімі белгіленбеген материалдық емес активті құнсыздануды оның өтелетін сомасының:
(а) жыл сайынғы негізінде; және
(b) әрқашан да материалдық емес активтің ықтимал құнсыздану белгісі болған кезде қаржылық жағдай туралы есептік құнымен салыстыру жолымен тесттен өткізу міндетті.
Пайдалы қызмет мерзімін бағалауды талдау
109. Амортизацияланбайтын материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі соған сәйкес пайдалы активтің бағалау дұрыстығын қамтамасыз ететін осы активтің пайдалы қызмет көрсету мерзімі белгіленбеген оқиғаны және жағдайларды түсіндіруге әр кезеңде талдануға тиіс. Теріс жауап болған жағдайда пайдалы қызмет мерзімін бағалаудағы белгісізден белгіліге қарай өзгеру 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер және қателер ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес бухгалтерлік бағалаудағы өзгеру сияқты есепте көрінуі тиіс.
110. 36 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімін бағалаудағы белгісізден белгіліге қарай өзгеру осы активтің ықтимал құнсыздануын растайды. Нәтижесінде ұйым активті оның қаржылық жағдай туралы есептік құнымен 36 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес анықталған өтелу сомасын салыстыру арқылы құнсыздануға, тесттен өткізеді және танудың қаржылық жағдай туралы есептік құнның құнсызданудан болған шығын ретіндегі өтелетін сомадан кез келген асып кетуі танылады.
| Қаржылық жағдай туралы есептік құнның өтелімділігі - құнсызданудан болған шығындар |
111. Активтің құнсыздануы болғандығын анықтау үшін ұйым 36 Активтердің құнсыздануы ХҚЕС-ты (IAS) қолданады. Бұл Стандарт ұйым өз активтерінің қаржылық жағдай туралы есептік құнын қалай тексеретіндігі, активтің өтелетін құнын қалай анықтайтындығы, құнсызданудан болған шығынды қашан танитындығы және реверстейтіндігі туралы түсіндіреді.
| Пайдалануды тоқтату және есептен шығару |
112. Материалдық емес активті тану:
(а) есептен шығаруы бойынша; немесе
(b) оны пайдаланудан немесе есептен шығарудан қандай да бір болашақ экономикалық кіріс күтілмегенде тоқтатылады.
113. Материалдық емес активті тануды тоқтатумен байланысты туатын пайда немесе залал есептен шығарудан түскен таза түсімдер (егер мұндайлар болса) мен активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнының арасындағы айырма ретінде анықталады. Олар активті тануды тоқтату кезінде табыстар және шығындар туралы есепте танылуына жатады (17 Жалдау ХҚЕС (IAS) кері жалдау арқылы сатуға қатысты қолданылатын басқаша талап етілетін кезді санамағанда). Табысты түсім ретінде жіктеуге тиым салынады.
114. Материалдық емес активті есептен шығару түрлі тәсілдер арқылы жүзеге асырылады (мысалы, сату, қаржылық жалдау шартын жасасу және сыйға тарту жолымен). Осындай активті есептен шығару күнін анықтау кезінде ұйым тауарды сатудан түскен табысты тану үшін 18 Табыс ХҚЕС-тың (IAS) талаптарын қолданады. 17 ХҚЕС-ы (IAS) есептен шығаруға қатысты кері жалдау арқылы сатуға қолданылады.
115. Егер 21-тармақта аталған тану қағидатына сәйкес ұйым активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнында материалдық емес активтің бір бөлігінің ауыстыру құнын таныса, ол ауыстырылған бөлігінің қаржылық жағдай туралы есептік құнын тануды тоқтатады. Егер ұйым активтің ауыстырылған бөлігінің қаржылық жағдай туралы есептік құнын айқындай алмаса, ол ауыстыру құнын оны сатып алу немесе ішкі өндіру сәтіндегі ауыстырылған бөлігінің құнының көрсеткіші ретінде пайдалануға құқылы.
115А Біріккен ұйымдағы құқықты қайта алған жағдайда, егер бұл құқық кейін үшінші тарапқа қайта шығарылатын болса (сатылса), тиісті қаржылық жағдай туралы есептік құн, егер болса, қайта шығыраудан болатын кіріс немесе шығысты анықтауға қолданылуы тиіс.
116. Материалдық емес активті есептен шығару кезінде алу үшін қарсы ұсыну бастапқыда оның әділ құны бойынша танылады. Егер осындай материалдық емес актив үшін ақы төлеу кейінге қалдырылса, алынған қарсы ұсыну бастапқыда ақшалай көрсеткіштегі бағаның баламасы бойынша танылады. Қарсы ұсынудың номиналдық сомасы мен ақшалай көрсеткіштегі бағаның баламасы арасындағы айырма алынатын өтемақының тиімді кірістілігін есепке ала отырып, 18 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес пайыздық түсім ретінде танылады.
117. Осындай материалдық емес активті пайдалану тоқтатылғанда, егер ол сатуға арналған ретінде толық амортизацияланған немесе жіктелген болса (не сатуға арналған ретінде жіктелген сияқты есептен шығару тобына енгізілсе), 5 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес пайдалы қолданылу мерзімі шектеулі материалдық емес активтерді амортизациялау тоқтатылады.
Жалпы ережелер
118. Ұйым материалдық емес активтердің әрбір класы үшін іште құрылған материалдық емес активтерді және басқа да материалдық емес активтерді шектей отырып, мынадай ақпаратты ашуға міндетті:
(а) пайдалы қызмет мерзімі айқындалмаған немесе айқындалған болып табылатыны және, соңғы жағдайда, пайдалы қызмет мерзімін немесе қолданылған амортизациялау нормасы көрсетілсін;
(b) пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтерге қолданылатын амортизациялау әдісі;
(c) кезең басындағы және аяғындағы жалпы қаржылық жағдай туралы есептік құны және жинақталған амортизация (құнсызданудан болған жинақталған шығындармен топтастырылған);
(d) материалдық емес активтердің кез келген амортизациясы енгізілген пайда және шығын туралы есептің желілік бабы (баптары);
(e) кезеңнің басы мен аяғындағы жай-күйі бойынша мыналар көрсетілген қаржылық жағдай туралы есептік құнды салыстырып тексеру:
(i) ішкі дамудан алынғандарын бөліп көрсете отырып, өсімдер, жеке-жеке сатып алынған, және ұйымды біріктіру арқылы алынғандар;
(ii) сатуға арналған ретінде толық жіктелген, 5 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес сату үшін арналған ретінде жіктелген сияқты есептен шығару тобына енгізілген активтер;
(iii) 75, 85 және 86-тармақтарға сәйкес қайта бағалау нәтижесінде кезең ішінде туындаған құнды көбейту немесе азайту және 36 Активтердің құнсыздануы ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес (егер осындай болса) басқа толық табыс арқылы танылған немесе реверстелген құнсызданудан болған шығындар;
(iv) кезең ішінде 36 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес (егер осындай болса) пайдада немесе шығында танылған құнсызданудан болған шығындар;
(v) кезең ішінде 36 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес (егер осындай болса) пайдада немесе шығында реверстелген құнсызданудан болған шығындар;
(vі) кезең ішінде танылған кез келген амортизация;
(vii) қаржылық есеп көрсеткіштерін ұсыну валютасына қайта санау кезінде, сондай-ақ шетелдік қызметті ұйым ұсынатын валютаға қайта санау кезінде туындаған таза тармақтық айырма; және
(vііі) қаржылық жағдай туралы есептік құнның кезең ішінде басқа да өзгеруі.
119. Материалдық емес активтердің класы сипаттары және ұйымның операцияларында қолданылуы бойынша ұқсас активтердің топтарын білдіреді. Мыналар жекелеген кластардың мысалдары болуы мүмкін:
(а) сауда маркаларының аты;
(b) титулдық деректер және баспа құқықтары;
(c) компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету;
(d) лицензиялар және франшизалар;
(e) авторлық құқықтар, патенттер және өнеркәсіптік меншік құқығы, қызмет көрсетуге және пайдалануға арналған құқық;
(f) рецепттер, формулалар, модельдер, сызбалар және прототиптер; және
(g) әзірленетін материалдық емес активтер.
Жоғарыда көрсетілген кластар, егер осы қаржылық есепті пайдаланушыларға неғұрлым маңызды ақпаратты алуға себепші болса, неғұрлым ұсақ кластарға бөлінеді (неғұрлым ірілеріне біріктіріледі).
120. Ұйым құнсызданған материалдық емес аткивтер жайындағы ақпаратты 118(e)(iii)-(v) тармақтарына қосымша ретінде 36 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес ашады.
121. 8 ХҚЕС (IAS) ұйымның ағымдағы кезең ішіндегі елеулі әсер ететін немесе болашақта кейінгі кезеңдерде әсер етуі мүмкін бухгалтерлік бағалаудың өзгеру сипатын және шамасын ашуын талап етеді. Осындай ақпараттың ашылуы мынадай өзгертулерден шығуы мүмкін:
(а) материалдық емес активтердің пайдалы қызмет мерзімін бағалау;
(b) амортизациялау әдісі; немесе
(c) жою құны.
122. Ұйым сонымен қоса мыналарды ашуы міндетті:
(а) пайдалы қызмет мерзімі белгіленбеген реттегі бағаланған материалдық емес активтер үшін - осы активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнын және пайдалы қызмет мерзімінің анықталмағанын есептеуге мүмкіндік беретін мәліметтер. Осындай мәліметтерді келтіре отырып, ұйым активтің анықталмағандағыдай пайдалы қызмет мерзімін анықтау кезіндегі елеулі рөл атқарған факторды (факторларды) көрсетуі міндетті;
