28-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS 28)
Қауымдасқан ұйымдарға және бірлескен кәсіпорындарға салынған инвестициялар
1. Стандарттың мақсаты қауымдасқан ұйымдарған салынған инвестиция есептілігін және қауымдасқан ұйымдар мен бірлескен кәсіпорындарға салынған инвестиция есептілігін даярлағанда үлестік әдісті қолдануға қойылатын талаптарды береді.
2. Осы Стандарт инвестиция алушымен бірге бірлескен бақылауы бар немесе елеулі ықпал жасайтын инвестор ұйымдарға қолданылуы тиіс.
3. Осы Стандарттағы терминдер төменде аталған мағыналарда пайдаланылады:
Қауымдасқан ұйым -инвестор елеулі ықпалы жасайтын ұйым.
Шогырландырылган қаржы есептілігі — бас және еншілес ұйымдардың актив, міндеттілік, үлес кіріс, шығыс және ақша ағымы туралы біртұтас экономикалық ұйым дайындағандай болып ұсынылатын қаржы есептілігі.
Үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі - соған сәйкес инвестициялар бастапқыда өзіндік құны бойынша ескеріледі де, ал содан соң инвестиция алушының таза активтеріндегі инвестор үлесі алынғаннан кейін болған өзгерісіне түзетілетін бухгалтерлік есепке алу әдісі. инвестордың пайдасына немесе залалына оның инвестиция алушысының пайдалары мен залалдарындағы үлесі және инвестордың жиынтық табысында инвестиция алушының басқа да жиынтық табысы кіреді.
Бірлескен қызмет - екі немесе одан көп тараптардың бірлескен бақылау жүргізетін қызметі.
Бірлескен бақылау шарт бойынша бақылауды бөлсе жүргізетін қызмет және олардың арасында бақылау ісі бөлінген тараптардың ортақ келісімін талап ететін жағдайларда орын алатын шешімдер.
Бірлескен кәсіпорын — тараптар бірлескен қызметке бірге бақылау жүргізгенде сол қызметтен таза активке құқығы бар бірлескен қызмет.
Бірлескен кәсіпорын тарабы — бірлекскен кәспорынмен бірлескен бақылау жүргізетін бірлескен кәсіпорынның тарабы.
Елеулі ықпал — инвестиция алушының қаржылық және операциялық қызметі бойынша шешімдер қабылдауға қатысу мүмкіндігі, бірақ осындай саясатты жеке өзі немесе бірлесіп бақылауы емес.
4. Төмендегі бeрілген терминдер ХҚЕС (IAS) 27 Жеке қаржы есептілігі және ХҚЕС (IFRS) 10 Шогырландырылган қаржы есептілігі стандартының А қосымшасында анықталған мағынада қолданылады және осы стандартта сол ХҚЕС (IFRS) стандарттарында анықталған мағынада қолданылады:
· инвестиция алушыны бақылау
· топ
· бас ұйым
· жеке қаржы есептілігі
· еншілес ұйым
5. Егер ұйым инвестиция алушының дауыс беру құқығы бар акцияларының кемінде 20 пайызына тікелей немесе жанама иелік етсе (мысалы, еншілес ұйымдар арқылы), бұл керісінше жағдайдың айқын дәлелдері болмаған жағдайда, инвестордың елеулі ықпалы бар екенін білдіреді. Және керісінше, егер инвестор инвестиция алушының дауыс беру құқығы бар акцияларының 20 пайызынан азына тікелей немесе жанама иелік етсе (мысалы, еншілес ұйымдар арқылы), бұл керісінше жағдайдың айқын дәлелдері болмаған жағдайда, инвестордың елеулі ықпалы жоқ екенін білдіреді. Басқа инвестордың акциялардың ірі немесе бақылау пакетіне ие болуы инвестордың елеулі ықпалға ие болуына кедергі жасауы міндетті емес.
6. Инвестордың елеулі ықпалының болуы, әдетте, төменде келтірілген тәсілдердің бірімен немесе бірнешеуімен расталады:
(a) инвестиция алушының директорлар кеңесіндегі немесе сондай басқару органындағы өкілдігі;
(b) дивидендтерге немесе басқа бөлістерге қатысты шешімдерді қабылдауға қатысуды қосқанда, саясатты құру барысына қатысуы;
(c) инвестор мен инвестиция алушыны арасындағы ірі операциялар;
(d) басқару қызметкерлерімен алмасуы; не
(e) маңызды техникалық ақпарат беруі.
7. Ұйым жазылу сертификаттарына, акциялар алуға арналған опциондарға, жай акцияларға айырбасталатын борыштық және үлестік құралдарға немесе орындау немесе айырбастау жағдайында ұйымға дауыс құқығын беруге, немесе басқа ұйымның қаржылық және операциялық саясатын айқындауға қатысты мәселелерде басқа тараптың дауыс құқығын азайтуға (әлеуетті дауыс құқығы) қабілетті сол секілді құралдарға ие бола алады. Ағымдағы сәтте іске асырылуы және айырбасталуы мүмкін әлеуетті дауыс құқықтарының болуын және оның ықпалын ұйымның елеулі ықпалын бағалау кезінде есепке алу қажет. Егер, мысалы, әлеуетті дауыс құқықтары болашақтағы белгілі бір күн немесе болашақ оқиға басталғанға дейін іске асырыла немесе айырбастала алмайтын болса, онда олар ағымдағы сәтте жүзеге асырылатын немесе айырбасталатын болып табылмайды.
8. Әлеуетті дауыс құқықтарының елеулі ықпалға үлес қосатын-қоспайтынын бағалай отырып, ұйым басшылықтың талап-тілектерін және осындай құқықтарды жүзеге асыру мен айырбастау мәселелеріндегі қаржылық мүмкіндіктердің сол әлеуеттік құқықтарын қоспағанда, әлеуетті құқықтарға ықпал ететін фактілер мен жағдайларды (әлеуетті дауыс құқықтарын іске асыру талаптарын және кез-келген шарттық келісімдерді қосқанда жеке-жеке, сол сияқты бір-бірімен байланыста) зерделейді.
9. Ұйым инвестиция алушының қаржылық және операциялық саясатының мәселелерінде шешімдер қабылдауға қатысу мүмкіндігін жоғалтумен бірге инвестициялар объектісіне тигізетін елеулі ықпалын жоғалтады. Елеулі ықпалды жоғалту абсолютті және салыстырмалы ие болу деңгейінде өзгерістер болған кезде де, сол сияқты осындай өзгерістер болмаған кезде де орын алуы мүмкін. Мұндай жоғалту, мысалы, қауымдасқан ұйым мемлекет тарабынан, сот, әкімшілік немесе реттеуші орган тарабынан бақылау объектісіне айналғанда орын алуы мүмкін. Ол сондай-ақ шарттық келісім салдарынан да болуы мүмкін.
| Үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі |
10. Үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісіне сәйкес, қауымдас ұйымдағы инвестициялар бастапқыда өзіндік құны бойынша танылады және олардың қаржылық жағдай туралы есептік құны инвестордың алынған күннен кейінгі инвестиция алушының пайдасы мен шығынындағы танылған үлесіне ұлғайтылады немесе азайтылады. Инвестиция алушының пайдасы мен шығынының инвесторға тиесілі үлесі инвестордың пайдасы мен шығынында танылады. Инвестициялар объектісінен алынған табыс инвестициялардың қаржылық жағдай туралы есептік құнын азайтады. Инвестордың инвестициялар объектісіне қатысуының теңбе-тең үлесінің инвестиция алушының басқа толық табысындағы өзгерістердің нәтижесінде туындайтын өзгерістерін көрсету үшін, қаржылық жағдай туралы есептік құнды түзету қажеттігі туындауы мүмкін. Осындай өзгерістерге меншік, ғимараттар және жабдықтарды қайта бағалаудан және шетелдік валюта бағамдарын аудару айырмашылықтарынан туындайтын өзгерістер жатады. Сол өзгерістердегі инвестор үлесі инвестордың басқа толық табысы арқылы танылады (1 (IAS) Қаржылық есептілікі ұсыну ХҚЕС-ын қараңыз).
11. Алынған түсімдер негізінде табысты тану инвестордың қауымдасқан ұйымға салған инвестициясы бойынша алған табысының мөлшерлеріне сәйкес келмеуі мүмкін, себебі алынған табыстың қауымдасқан ұйым қызметінің нәтижелерімен байланысы аз болуы мүмкін. Инвестор қауымдасқан ұйымға айтарлықтай ықпал ететіндіктен, ол оның қызметінің нәтижесіне, яғни, инвестицияның рентабельділігіне де мүдделі. Инвестор бұл мүдделілікті есепте өзі ұсынатын қаржы есептілігіне осы қауымдасқан ұйымның пайдалары мен шығындарындағы өз үлесін кіргізу арқылы көрсетеді. Қорыта келгенде, үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі есептілікте инвестордың таза активтері және таза пайдасы немесе шығыны туралы егжей-тегжейлі ақпарат болуын қамтамасыз етеді.
12. Әлеуетті дауыс құқықтары немесе басқа әлеуетті дауыс құқықтарын қамтитын туындылар бар болған жағдайда ұйымның қауымдасқан ұйымда немесе бірлескен кәсіпорындағы пайызы тек жеке меншіктегі пайыздар негізінде анықталып, 13-тармақ басшылыққа алынбайынша, әлеуетті дауыс құқықтарын айырбастауды немесе ықтимал пайдалануды көрсетпейді.
13. Кейбір жағдайларда, ұйым маңызды мәні бар меншік пайызынан көретін түсімге қол жеткізуге мүмкіндік беретін трансакция нәтижесі боып табылатын қолданыстағы меншікке ие болады. Мұндай жағдайларда ұйымға бөлінетін үлес ұйымның түсімге қол жеткізу мүмкіндігін беретін, түрлі жағдайларды ескере отырып, әлеуетті дауыс беру құқығын қолдануды және басқа да туынды құралдарды ескеру арқылы анықталады.
14. ХҚЕС (IFRS) 9 Қаржы құралдары қауымдасқан ұйымдар және бірлескен кәсіпорындардағы үлестік әдісті басшылыққа алу бойынша есептелетін пайыздарға қолданылмайды. Әлеуетті дауыс беру құқығы бар құралдар арқылы қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның меншіктік пайызымен байланысты түсімдерге қол жеткізу мүмкіндігін берсе, онда ол құралдар ХҚЕС тобының шеңберіне кірмейді. Басқа барлық жағдайларда қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен ұйымның әлеуетті дауыс құқығы бар құралдары ХҚЕС 9 бойынша есептеледі.
15. Егер қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның инвестициясы немесе инвестициясының бір бөлігі ХҚЕС (IFRS) 5 Сатуға арналган ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет стандарты бойынша сату үшін сыныпталмаған инвестиция немесе инвестицияда кез-келген қатысу үлесі қызметі тоқтатылған актив ретінде сыныпталады.
| Үлестік қатысу әдісін қолдану |
16. Инвестиция 17-19 тармақтарға сай босату болып танылғаннан өзге жағдайларда, ұйымның инвестиция алушымен бірге бірлескен бақылауы немесе оған елеулі ықпалы бар болса, онда ол үлестік қатысу әдісін қолданған қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорындағы инвестициясы бойынша есеп береді.
Үлестік қатысу әдісін қолданудан босату
17. Егер ұйым ХҚЕС (IFRS) 10 стандартының қолданыс аясындағы, 4(а) тармағынан өзге жағдайда, шоғарландырылған қаржы есептілігін даярлаудан босатылған аналық ұйым болып табылса, ұйымға қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы өзінің инвестициясына қолдану қажет емес:
(a) Басқа инвестордың толық немесе ішінара меншігіндегі еншілес ұйым және оның басқа иеленушілері, оның ішінде басқа жағдайларда дауыс құқығы болмайтын, инвестордың үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қолданбайтыны жөнінде хабардар етілген және қарсы болмайтындары да инвестор болып табылған.
(b) Инвестордың борыштық немесе үлестік құралдары ашық нарықта айналыста болмаған (ішкі немесе шетелдік қор биржасында немесе жергілікті және аймақтық нарықтарды қоса алғанда, биржадан тыс нарықта).
(c) Ашық нарықта кейіннен қандай да бір құралдар класын айналысқа шығару мақсатында инвестор өзінің қаржы есептілігін бағалы қағаздар жөніндегі комиссияға немесе басқа реттеуші органға ұсынбаған немесе ұсыну барысында болмаған.
(d) Инвестордың соңғы және кез келген аралық бас ұйымы ашық қол жету үшін Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарының талаптарына сәйкес келетін шоғырландырылған қаржы есептілігін шығарған жағдайлардың бәрі қолданылатын жағдайларды қоспағанда, үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі пайдаланыла отырып есепке алынуға тиіс.
18. Қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы инвестиция венчурлық капитал ұйымы, не бірлескен қор болып табылатын сенімді пай қоры және инвестицияға байланысты сақтандыру қорларын қамтитын сол сияқты ұйымдар арқылы жүргізілсе, немесе жанама жүргізілсе, онда сол ұйым сол қауымдасқан бірліктердегі бірлескен кәсіпорындардағы пайда немесе залал арқылы әділ құн бойынша ХҚЕС (IFRS) 9-ға сай инвестициялар бағалау әдісін таңдауға мүмкіндігі бар.
19. Егер ұйымның қауымдасқан ұйымдардағы инвестициясы немесе инвестицияның бөлігі венчурлық капитал ұйымы, не бірлескен қор болып табылатын сенімді пай қоры және инвестицияға байланысты сақтандыру қорларын қамтитын сол сияқты ұйымдар арқылы жанама жүргізілсе, онда ұйым венчурлық капитал ұйымы, не бірлескен қор болып табылатын сенімді пай қоры және инвестицияға байланысты сақтандыру қорларын қамтитын сол сияқты ұйымдардың сол инвестиция бөлігіне елеулі ықпалы бар екеніне қарамастан, пайда немесе залал арқылы әділ құн бойынша ХҚЕС (IFRS) 9-ға сай инвестициялар бағалау әдісін таңдауға мүмкіндігі бар. Егер ұйым сол таңдауды жасаған болса, онда ұйым венчурлық капитал ұйымы, не бірлескен қор болып табылатын сенімді пай қоры және инвестицияға байланысты сақтандыру қорларын қамтитын сол сияқты ұйымдар арқылы жүргізілмейтін қауымдасқан ұйымдардағы өзінің инвестициясының кез-келген қалған бөлігіне де үлестік қатысу әдісін қолданады.
Сату үшін сыныптау
20. Ұйым сату үшін сыныптау көрсеткіштеріне сай келетін қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы инвестициясы немесе инвестиция бөлігіне ХҚЕС (IFRS) 5 қолданылуы тиіс. Қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы сату үшін сыныпталған бөлігі жойылмайынша сату үшін сыныпталмаған кез-келген қатысу үлесінің бөлігі үлестік қатысу әдісі бойынша есептеледі. Сату үшін сыныпталған бөлік жойылғаннан кейін, ұйым қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы кез-келген қатысу үлесі жөнінде, қатысу үлесі қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорын болып қала бергенге дейін, егер ұйым үлестік қатысу әдісін қолдананса, ХҚЕС (IFRS) 9 стандарты бойынша есеп беруі тиіс.
21. Қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы инвестиция немесе инвестиция бөлігі алдыңғы кезде сату үшін сыныпталған болып ендігі жерде сол сыныпталу тобының көрсеткішіне сай келетін болса, онда ол бойынша үлестік қатысу әдісін сату үшін сыныпталған күннен бастап, ретроспективті түрде есеп берілуі тиіс. Сату үшін сыныпталған кезеңнен бастап, қаржы есептіліктері талапқа сай түзетіледі.
Үлестік қатысу әдісін қолдануды тоқтату
22. Төменде берілгендей, егер инвестиция қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорын болуын тоқтатқан күннен бастап, ұйым үлестік қатысу әдісін қолдануды доғарады.
(a) Егер инвестиция еншілес болса, онда ұйым өзінің инвестициясы жөнінде ХҚЕС (IFRS) 3 Бизнестердің бірігуі және ХҚЕС (IFRS) 10 стандарттарына сай есеп береді.
(b) Егер бұрынғы қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорындағы қатысу үлесі қаржы активі болса, онда ұйым қатысу үлесін әділ құн бойынша бағалауы тиіс. ХҚЕС (IFRS) 9-ға сай қаржы активтері сияқты қатысу үлесінің әділ құны оның алғашқы танылған кездегі әділ құны бойынша бағаланады. Төмендегілер арасындағы кез-келген айырмашылықты пайда немесе залал бойынша ұйым тануы тиіс:
(i) кез келген үлестік қатысудың әділ құны және қауымдас ұйымдағы пайыз үлесін сатудан түскен табыс; және
(ii) үлестік қатысу әдісі тоқтатылған күннен бастап инвестицияның есептік құны.
(c) Егер инвестиция алушы қауымдас ұйымдағы елеулі ықпалын жоғалтса, инвестор басқа толық табыс арқылы танылған сол қауымдас ұйымға қатысты барлық сомаларды қауымдас ұйым қатысты ұйым үлестік қатысу әдісін тоқтатқанда сол ұйым басқа да жиынтық табыстарда алдын-ала танылған барлық есептіліктер бойынша активтер мен міндеттемелерді тікелей сатқанда талап етілетіндей тұрғыдан есепке алуы тиіс.
23. Сондықтан, инвестиция алушы басқа жиынтық табыстардағы бұған дейін танылған табыс пен шығысты соған қатысты активтер немесе міндеттемелер тоқтатылған кездегі пайда мен залал бойынша қайта сыныпталуы тиіс. Үлестік қатысу әдісі доғарылған кезде ұйым үлестік қатысудан кіріс пен шығысты пайда мен залал (қайта сыныпталған қолданыс ретінде) бойынша қайта сыныптайды. Мысалы, егер қауымдас ұйым немесе бірлескен кәсіпорын ның сату үшін мүмкіншілікті активтері бар болса және инвестор қауымдас ұйымдағы елеулі ықпалын жоғалтса, инвестор бұрын басқа жиынтық табыс арқылы танылған кіріс немесе шығысты сол активтерге қатысты пайда немесе залал қайта жіктеуі тиіс.
24. Егер қауымдас ұйымға салынған инвестиция бірлескен кәсіпорынға салынған инвестицияға айналса, немесе бірлескен кәсіпорынға салынған инвестиция қауымдас ұйымға салынған инвестицияға айналса, ұйым үлестік қатысу әдісін қолдануды жалғастыра береді және үлестік қатысуды қайта есептемейді.
Меншіктік пайыздық үлестегі өзгерістер
25. Егер ұйымның қауымдас ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы меншіктік үлесі жойылса, бірақ ұйым үлестік қатысу әдісін қолдануды жалғастыра берсе, егер осы табыс пен залалға осыған қатысты активтер мен міндеттемелерде орналастырып сыныпталу талап етілсе, онда ұйым кіріс пен шығысты осы меншіктік пайыздық үлестің жойылуына қатысты басқа жиынтық табыста танылған табыс пен залалдың үлесінде сыныптауы тиіс.
Үлестік қатысу рәсімдері
26. Үлестік қатысу әдісіне қолданылатын көптеген рәсімдер ХҚЕС (IFRS) 10-да суреттелген, консолидациялау рәсімдеріне ұқсас болып табылады. Сондай-ақ, еншілес компанияны сатып алуға арналған есеп беруде қолданылатын рәсімдердің негізінде жатқан концепциялар қауымдас ұйымда немесе бірлескен кәсіпорында инвестиция алуға пайдаланылатын есеп беруде қолданылады.
27. Қауымдас ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы топтың үлесі сол қауымдас ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы аналық компанияның және оның еншілестерінің меншіктік үлесінің сомасы болып табылады. Топтың құрамындағы басқа қауымдасқан ұйымдардың немесе бірлескен қызметтің иелену үлестері осы мақсаттарда ескерілмейді. Қауымдасқан ұйымның еншілес, қауымдасқан ұйымдары немесе бірлескен қызметі болғанда үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қолданған кезде пайдалар немесе шығындар және таза активтер ретінде шоғырландырылған қаржы есептілігінде танылатын (қауымдасқан ұйымның қауымдасқан ұйымдары мен бірлескен қызметінің пайдалары мен шығындарының және таза активтерінің оған тиесілі үлесін қосқанда), бірыңғай есеп саясатын жүзеге асыру үшін қажет кез келген түзетулерден кейінгі шамалар қолданылады (35 және 36-тармақтартарын қараңыз).
28. Инвестор (оның шоғырландырылған еншілес ұйымдарын қосқанда) мен қауымдасқан ұйым арасындағы «төменнен жоғары» және «жоғарыдан төмен» операцияларының нәтижесінде туындаған пайдалар мен шығындар инвестордың қаржы есептілігінде тек қана инвестордың осы қауымдасқан ұйымға қатысу үлесіне жатпайтын сомада ғана танылады. «Төменнен жоғары» операциясының бір мысалы активтерді қауымдасқан ұйымнан инвесторға сату болып табылады. «Жоғарыдан төмен» операциясының мысалы активтерді инвестордан қауымдасқан ұйымға сату болып табылады. Инвестордың қауымдасқан ұйымның осы операциялар нәтижесінде туындаған пайдалары мен шығындарындағы үлесі алынып тасталады.
29. Аналық компаниядан еншілестеріне жасалған транзакциялар сатылуы немесе таратылуы тиіс активтердің нақты құнының қысқаруын, немесе сол активтердің құнының төмендеуінен болатын залалдарды анық көрсетсе, бұл залалдар толығымен Инвестормен танылуы тиіс. Еншілестерден аналық компанияға жасалған транзакциялар сатып алынуы тиіс активтердің нақты құнының қысқаруын, немесе сол активтердің құнының төмендеуінен болатын залалдарды анық көрсетсе, инвестор осы залалдардағы өз үлесін тануы тиіс.
30. Қауымдас ұйымға немесе бірлескен кәсіпорынға қаржылық емес актив қосуды қауымдас ұйымға немесе бірлескен кәсіпорынға салынған үлестік пайыздық мөлшерлемеге айырбастағанда, мұндай қосу ХҚЕС (IAS) 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар бөлімінде суреттелетін коммерциялық мәнге ие жағдайларды қоспағанда, 28 тармаққа сәйкес есептелуі тиіс. Егер мұндай қосылу коммерциялық мәнге ие болмаса, 31 параграфты қолданбаған жағдайда, табыс пен залал танылмаған болып есептеледі. Мұндай танылмаған табыстар мен залалдар үлестік қатысуды қолдануға арналған инвестициядан бөлек жойылуы тиіс және ұйымның қаржылық жағдайы туралы жиынтық есебінде немесе ұйымның инвестициялар үлестік қатысу әдісін қолдану үшін есептелген жиынтық есебінде мерзімі шегерілген табыс пен залал ретінде ұсынылмауы тиіс.
31. Егер қауымдас ұйым немесе бірлескен кәсіпорындағы қатысу үлесі алумен қоса ұйым ақшалай актив немесе ақшалай емес актив алатын болса, онда ұйым алынған ақшалай немесе ақшалай емес активтерге қатысты ақшалай емес үлесі бойынша табыс пен шығыс бөлігін пайда немесе залал бойынша толықтай таниды.
32. Қауымдасқан ұйымға салынған инвестициялар ол қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорын болған күннен бастап үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі пайдаланыла отырып есепке алынады. Инвестицияны алғаннан кейін инвестиция алушының сәйкестендірілген активтері және міндеттемелерінің таза әділ құны инвестиция құнымен ұйым активінің арасындағы кез-келген айырмашылық ьойынша төмендегідей есеп беріледі:
(a) қауымдасқан ұйымға немесе бірлескен кәсіпорынға жатқызылатын іскерлік бедел инвестицияның қаржылық жағдай туралы есептік құнына кіргізіледі. Алайда, бұл іскерлік бедел-абыройды амортизациялауға тиым салынады.
(b) инвестиция алушының сәйкестендірілген активтері және міндеттемелерінің таза әділ құны инвестиция құнымен ұйым активінің инвестиция құнынан асып кетуі табыс ретінде инвестордың қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның ұйымдық үлесі осы инвестиция алынған кезеңдегі пайдасы мен залалындағы үлесінің есебіне кіргізіледі.
Сонымен қатар, есепке алу мақсатында инвестордың қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның пайдалары мен залалдары үлесіне тиісті түзетулер жасалады, мысалы, сатып алынған күнгі әділ құнына сүйене отырып, амортизацияланатын активтерді амортизациялау. Дәл осылайша, инвестордың қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның пайдалары мен залалдары үлесін осы ұйым таныған, оның ішінде іскерлік бедел-абыройға немесе меншік, ғимараттар және жабдықтарға қатысты құнсызданудан болған шығындарға тиісті түзетулер жасалады.
33. Үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі пайдаланылған кезде ұйым қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның ең соңғы қаржы есептілігін пайдаланады. Ұйымның есеп беру кезеңінің есептік күндерінде қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның күндерінен айырмашылығы болатын болса, есептік күндерінде айырмашылық болғанда, қауымдасқан ұйым немесе кәсіпорын ұйым пайдалануы үшін қаржы есептілігін жүзеге асыру іс жүзінде мүмкін болмаған жағдайлардан басқа кезде ұйымның қаржы-есептілік күніне сай даярлайды.
34. 33-тармаққа сәйкес, қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі қолданылған кезде пайдаланылған қаржы есептілігі ұйымның есептік күнінен басқа есептік күні жасалған болса, осы күн мен ұйымның қаржы есептілігі жасалған күннің арасындағы кезеңде болған елеулі операциялар мен оқиғалардың ықпалын есепке алу үшін түзетулер жасау қажет. Кез келген жағдайда қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорын мен ұйымның есепті күндері арасында үш айдан аспауға тиіс. Есепті кезеңдердің ұзақтығы мен есепті күндер арасындағы кез келген айырма кезеңнен кезеңге бірдей болуға тиіс.
35. Ұйымның қаржы есептілігі осыған ұқсас жағдайларда болған операциялар мен оқиғалар үшін бірыңғай есеп саясатын қолдану негізінде жасалуға тиіс.
36. Егер қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорын осыған ұқсас жағдайларда болған осы сияқты операциялар мен оқиғаларға қатысты ұйымның есеп саясатынан өзгеше есеп саясатын қолданса, сол ұйымның үлестік қатысу әдісін басшылыққа алуда қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның есеп саясатын қолданған кездегі есеп саясатына қауымдасқан ұйымның немесе бірлескен кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес келуін қамтамасыз ететіндей түзетулер жасау қажет.
37. Егер қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорынның ұйымнан өзге тараптар иелік ететін кумулятивті артықшылығы бар және капитал ретінде жіктелген акциялары айналыста болса, ұйым дивидендтер жарияланғанына немесе жарияланбағанына қарамастан, осы акцияларға дивидендтер бойынша түзетулер жүргізілгеннен кейін пайдалар мен залалдардағы өз үлесін есептейді.
38. Егер ұйымның қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы үлесі оның оған қатысу үлесін құраса немесе одан асып кетсе, ұйым одан кейінгі шығындардағы өз үлесін тануды тоқтатуға тиіс. Қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы қатысу үлесі негізінен, ұйымның қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындағы инвестициясының бір бөлігін құрайтын кез келген ұзақ мерзімді қатысу үлестерімен қатар, осы қауымдасқан ұйым немесе бірлескен кәсіпорын инвестициясының үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісінің көмегімен есептелген қаржылық жағдай туралы есептік құнына тең болады. Мысалы, өтелуі жоспарланбаған немесе таяу болашақта өтеу мүмкіндігі жоқ бап негізінен алғанда ұйымның осы қауымдасқан ұйымға немесе бірлескен кәсіпорынға салған инвестициясын ұлғайтады. Осындай баптарға артықшылығы бар акциялар және ұзақ мерзімді дебиторлық берешек немесе кредиттер, бірақ сауда-саттық дебиторлық немесе кредиторлық берешек емес, немесе тиісті кепіл қамтамасыз етуі бар дебиторлық берешек, мысалы, қамтамасыз етілген кредиттер жатқызылуы мүмкін. Жай акцияларға салынған инвестициялардың үстіне үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі пайдаланыла отырып танылған шығындар кері бағыныштылық (яғни тарату кезіндегі басымдық) тәртіппен ұйымның қауымдасқан ұйымға немесе бірлескен кәсіпорынға қатысу үлесінің басқа баптарына жатқызылады.
