3.5.5-кесте
Жылдар | Тұтыну көрсеткiштерi (жылына бiр адамға/кг. шаққанда |
| Полиэтилен | Полипропилен |
2005 ж. | 5 | 2 |
2010 ж. | 8 | 4 |
2015 ж. | 11 | 7 |
2020 ж. | 15 | 10 |
Бұл ретте полиолефиндерге сұранымның шамасы 3.5.6.-кестеде
көрсетiлген.
3.5.6.-кесте
"Оптимистiк нұсқа" бойынша полиолефиндерге сұраным
мың тонна/жыл
Полиэтилен және полипропилен ТМД елдерiнде | 2005 ж. | 2010 ж. | 2015 ж. | 2020ж. |
Полиэтилен |
Ресей | 1030 | 1470 | 2190 | 2900 |
| | 1400 | 2240 | 3080 | 4200 |
Полипропилен |
Ресей | 450 | 750 | 1460 | 2200 |
| | 560 | 1120 | 2000 | 2800 |
Бұған дейiн аталып өткендегідей, түпкiлiктi бұйымдарға ПО қайта
өңдеу бойынша қуаттардың мүмкiндігiнен шығатын тұтынушы салаларды дамыту
болжамына негiзделген болжам нұсқасы мейлiнше дәлме дәл болып келедi.
Қазiргi уақытта Қазақстанда ПО өңдеу бойынша қуаттарды жүктеудiң
орташа деңгейi 10-30% құрайды. Экономика дамуының болжамын және жекелеген
салалардың ерекшелігін ескерумен мыналарды болжаймыз: Қазақстанда және
ТМД елдерiнде жұмыс iстеп тұрған және қайтадан құрылған қайта өңдеу
қуаттары жүктемесiнiң орташа деңгейi 2005 ж. - 50%; 2010 ж. 70%; 2015 ж.
- 90%; 2020 ж. - 99% құрайды.
ТМД елдерiнде көмiрсутек шикiзатының үлкен қорларына, синтетикалық
полимер материалдардың өндiрiсіне қарамастан, пластмассалардың өндiрiсiне
даму деңгейi жағынан басқа елдерге жол бередi. ПО Ресейде, Қазақстанда
және Украинада iрi тоннажды және кең қолданылатын полимер материалдар
болып табылады. Ресейде жылына 2,5 млн. жуық тонна синтетикалық шайырлар
және пластмассалар өндiрiледi, оның 36% ПЭ (шығару көлемдерi бойынша 1
орын) және 9% - ПП (поливинилхлоридтен кейiн үшiншi орын) тиесiлi.
3.5.7.-кесте
Кәсiпорын атауы | Қуаты 01.01.02., жылына мың тонна | 2001 жылы өндірiлді, мың тонна | Қуатты пайдалану коэффициентi |
Ресей Фeдeрациясы Кәсіпорын бойынша: | 300.000 | 258.596 | 86.2 |
"Томский неФтехимический завод" ААҚ | 100.000 | 83.273 | 83.3 |
"Московский НПЗ" AAҚ | 100.000 | 81.808 | 81.8 |
"Уфаоргсинтез" ААҚ | 100.000 | 93515 | 93.5 |
Украина | 100.000 | 50.000 | 50.0 |
"Лисичанскнефтеорг- синтез" ААҚ | 100.000 | 50.000 | 50.0 |
Қазақстан | 30.000 | 0.154 | 0.5 |
"Полипропилен зауыты" ЖШС Атырау қ. | 30.000 | 0.154 | 0.5 |
Полипропилен - барлығы | 430.000 | 308.750 | 73.8 |
1999 - 2003 жылдар ішінде ПО бұйымдардың рынок конъюнктурасының
бiршама жандануы байқалады. Өңдеу қуаттарының қолдану коэффициенті
позициялардың көпшілігі бойынша 45-50%-ға жетті. Iшкі рынок
сыйымдылықтарының өсуi өңдеу кәсiпорындары мен негiзгi тұтынушы
салалардың сұранысының жандануымен байланысты.
ПО өндiрiстерi техникалық деңгейiн талдау көрсеткендей Қазақстанда және Ресейдiң белгiленген қуаттардың 70%-ы пластмассалар саласының әлемдiк деңгейiне сай келетін. барынша осы заманғы, бәсекеге қабiлеттi технологиялық желілерден тұрады. Сонымен қатар, осындай жағдайдың 90-шы жылдары қайта құрылымдалған немесе iске қосылған ПП және ПЭВП өндiрiсiмен байланысты қалыптасқанына көңiл аудармауға болмайды.
Қазiргi уақытта Ресейде ПЭ өндiрiсі бойынша жалпы өндiрістік қуаттары жылына 1064,6 мың тонна құрайтын жетi кәсіпорын жұмыс iстейдi, соның iшiнде ПЭНП алты кәсiпорын - продуценті және екi - ПЭВП (Қазан AAҚ-мен "Оргсинтез" аласа және жоғары тығыздықты полиэтилен өндiредi).
ТМД елдерінде ПО төрт продуценті бар, бір-бірден Белоруссияда және Әзірбайжанда (ПЭВП) және екеуі - Украинада (ПЭНП және ПЭВП). Қазіргі кезеңде Ресейде және ТМД елдерінде полиэтилен өндірістерінің барлық жиынтық қуаттары жылына 762,6 мың тонна құрайды.
Қазіргі уақытта жұмыс істейтін полиэтилен өндірістерінің жалпы қуаттары (2003 жылғы қаңтардағы жағдай бойынша ПЭ түрлері 3.5.8.-кестеде.)
3.5.8.-кесте
ТМД елдерінде ПЭ өндіру қуаттары
ПЭ түрлері | ТМД | Солардың ішінде Ресейде |
ПЭНП | 1037,6 | 564,6 |
ПЭВП | 725,0 | 500,0 |
ПЭ-барлығы | 1762,6 | 1064,6 |
ТМД елдерінде синтез әдістері бойынша ПО өндірісі қуаттары былайша
бөлінеді (3.5.9.-кестені көріңіз.)
3.5.9.-кесте
N р.с. | Синтез тәсілі | % |
1. | | 44 |
2. | Автоклавтық реактор (ПЭНП) | 15 |
3. | Газофаздық әдіс (ПЭВП) | 34 |
4. | Ерітінділік метод (ПЭВП) | 7 |
ПП өндірісі бойынша ТМД рыногында үш кәсіпорын жұмыс істейді
Қазақстан Республикасында, Украинада және Түркменстанда. Қазір ТМД
елдерінде ПП жиынтық қуаты жылына 520 мың тонна құрайды. ТМД елдерінде ПП
өндірістерінің жалпы көлемі 3.5.10.-кестеде келтірілген.
3.5.10.-кесте
жылына мың тонна
| 2000 ж. | 2005 ж. | 2010 ж. | 2015 ж. | 2020 ж. |
ТМД Елдері - Барлығы: |
Қуаттар Өндіріс | 430,0 270,0 | 620,0 460,0 | 1140,0 930 0 | 1390,0 1265,0 | 1640,0 1540,0 |
Ресей Федерациясы |
Қуаттар Өндіріс | 300,0 229,9 | 400,0 330,0 | 770,0 680,0 | 1020,0 895,0 | 1270,0 1170,0 |
- Мәскеу - Томск - Уфа - Буденовск - Тобольск - Нижнекамск - "Северный маршрут" | 100,0 85,4 100,0 48,3 100,0 96,2 - - - - - - - - | 100,0 90,0 100,0 90,0 100,0 100,0 100,0 50,0 - - - - - - | 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 80,0 250,0 200,0 120,0 100,0 - - | 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 250,0 250,0 120,0 120,0 250,0 125.0 | 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 250,0 250,0 120,0 120,0 500,0 400,0 |
Украина |
Қуаттар Өндіріс | 100,0 40,0 | 100,0 50,0 | 180,0 120,0 | 180,0 180,0 | 180,0 180,0 |
- Лисичанск - Калуш | 100,0 40,0 - - | 100,0 50,0 - - | 100,0 80,0 80,0 40,0 | 100,0 100,0 80,0 80,0 | 100,0 100,0 80,0 80,0 |
Қазақстан |
- Атырау | 30,0 0,15 | 30,0 30,0 | 30,0 50,0 | 30,0 100,0 | 30,0 100,0 |
Түрікменстан |
- Түрікменбашы | - - | 90,0 50,0 | 90,0 80,0 | 90,0 90,0 | 90,0 90,0 |
ТМД елдеріндегі жұмыс iстеп тұрған ПП өндiрiсі тек қана суспензиялық
әдiске негізделеді: екi өндiрiс (Томскiде және Атырауда) ауыр еріткіште
бұлғауышпен сыйымдылық аппаратын қолдануымен (30% ТМД елдерiнде жиынтық
қуаттардан) және үш өндiрiс (Мәскеуде, Уфа және Лисачанске) - "монометр
ортасында" ілмекті реактор қолдануымен (70% қуат) айналысады.
ПП қуаттары бойынша ресурстар ТМД елдерi (3.5.11-кестe) әлемдiк
жетекші өндiрушілерден айтарлықтай артта қалды және дамитын елдердiң
деңгейiнде болып отыр (3.5.12-кестe).
3.15.11-кестe
TМД елдерiнде ПП өндiрісi қуаттардың бөлiнуі
N р/с | ТМД елдері | Өндіріс көлемі, % |
1. | Ресей Федерациясы | 69,8 |
2. | Украина Республикасы | 23,2 |
3. | | 7,0 |
3.5.12-кестe
Шет елдерде ПП өндiрiсі қуаттардың бөлiнуi
N р/с | Елдер | Өндірiс көлемдері, жылына мың тонна |
1. | Бельгия | 2860 |
2. | Германия | 1390 |
3. | Франция | 1345 |
4. | Жапония | 2944 |
5. | Бразилия | 910 |
6. | Филиппин | 340 |
7. | Мексика | 220 |
8. | Нигерия | 115 |
Осылайша, Қазақстанда және ТМД елдерiнде 2015 жылға дейінгі
перспективада ПО сұраныс және ұсыныстың болжамдық теңгермесі
көрсеткендей, тұрақты экономикалық жағдайында өсу сценарийi орындалса,
полимерлік өнімге төлей алатын сұраныс жоғарылаулары және өңдеушi
қуаттылықтарының тиеу деңгейі лайықты артуымен полиолефин iшкi базарда
тапшы материалдар бола алады. Тапшылықтың жабылуы ПЭ және ПП шығарудың
өзiне тән меншiкті куаттылықтардың қажетті артуымен байланысты.
ТМД елдерiнде ПЭ өндiрiсi негізінде мұнай-газды шикiзат көздерiн
иеленген аймақтарда орналасқан. Сонымен бiрге тұтынушылардың негізгі
көпшiлiгі (өңдеумен айналысатын кәсіпорындар да, ақырғы бұйымдарды
тұтынушылар да) Ресей және ТМД елдерiнiң орталық европалық аудандарында
шоғырланған және бұл жағдай тұтынушыларға өндірушiнің ПЭ жеткізуiне
қосылған көлiктiк шығындарды туындатады.
Полиэтиленге қарағанда ПП айырмашылығы өндiрiс қуаттардың
географиялық орналасуы тұтынушыларға пайдалы болып келедi (Томскiдегі
өндiрістен тыс) демек, тұтынушыларға өндірушiнiң өнiм жеткізуiне көлiктік
шығындары айтарлықтай азырақ.
Бұдан басқа Қазақстан ТМД елдерi ПЭ және ПП өндiрушiлерi елдерi
арасында
- дамыған әлем елдерiнен ПЭ мен ПП өнеркәсiп пен тұрмыста
пайдаланудың кеңдігі мен әртүрлiлiгі бөлiгінде өте артта қалып отыр
(ЛПЭНП төзiмдiлiгi жоғары пленкалар, ПЭВП-дан жасалатын газ құбырлары
және төзiмділігі жоғары ыдыстар, буып-түйетiн пленка, сантехникалық
бұйымдар, тұтыну ыдысы және полипропиленнен және бiрқатар басқалардан
жасалатын түрлi тұрмыстық техника);
- iс жүзiнде қайталама полимерлердi жинау және қайта өңдеу жүйесi
дамымаған, сондықтан пластмассадан жасалынатын бұйымдардың қайталама
өндiргіштiгi үшiн негiзгі тәсiл әлi көп жылдар бойы осы пластмассаларды
