122. Ұйым есеп саясатының елеулі элементтері жиынтығында немесе өзге ескертулерде, есептеу бағаларымен байланыстыларын қоспағанда (125-тармақты қараңыз), есеп саясатының аспектілерін қолдану барысында ұйым басшылығы әзірлеп жасаған, қаржы есептілігінде танылған сомаларға неғұрлым елеулі ықпал ететін пікірлерді ашып көрсетуге міндетті.
123. Ұйымның есеп саясатын қолдану барысында басшылық, есептеу бағаларымен байланыстыларын қоспағанда, қаржы есептілігінде танылған сомаларға елеулі түрде ықпал ете алатын әртүрлі пікірлерді әзірлеп жасайды. Мысалы, ұйым басшылығы мынадай мәселелерді шешкен кезде пікірлер әзірлейді:
(a) [жойылған]
(b) жекелеген тауарларды сату іс жүзінде қаржыландыру туралы уағдаластық болып табылса, және сол арқылы кірістің пайда болуына алып келсе; және
(c) қандай да болсын ұйымның және арнайы мақсаттағы ұйымның арасындағы қатынастардың мәні ұйым арнайы мақсаттағы осы ұйымды бақылайтынын көрсетсе.
124. 122-тармаққа сәйкес кейбір ақпаратты ашып көрсетулер басқа ХҚЕС-тарда (IFRS) талап етіледі. Мысалы, 12-ші ХҚЕС-ы (IAS) ұйымнан, оның дауыс беретін немесе әлеуетті түрде дауыс беретін акцияларының жартысынан астамы тікелей немесе еншілес құрылымдар арқылы меншікте болып отырғанда, неліктен оның қатысу пайызы еншілес ұйым болып табылмайтын инвестиция объектісіне қатысты бақылайтын объект болып табылмайтын себептерді ашып көрсетуді талап етеді. 40-шы ХҚЕС-ы (IAS) инвестициялық қозғалмайтын мүлікті және иелері тұратын жылжымайтын мүлікті, сондай-ақ қалыпты шаруашылық қызметі барысында сатуға арналған жылжымайтын мүлікті, тиісті жылжымайтын мүлікті сыныптау қиын болған кезде, шектеу мақсаттарында ұйым әзірлеп жасаған өлшемдер туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді.
Есептік бағалау белгісіздігінің шешуші көздері
125. Ұйым қаржы есептілігіне ескертулерде келесі қаржы жылының ішінде активтер мен міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептің құнын елеулі түрде түзетуге әкеп соқтырудың едәуір қаупі бар есепті күнге есеп айырысуды бағалау белгісіздігінің болашақтағы және басқа көздеріне қатысты негізгі жол берушіліктер туралы ақпаратты ашып көрсетуге міндетті болып табылады. Осы активтер мен міндеттемелерге қатысты ескертулер міндетті түрде мыналар туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтуы тиіс:
(a) олардың сипаты; және
(b) есепті кезеңіндегі олардың қаржылық жағдайы туралы есептік құны.
126. Кейбір активтер мен міндеттемелердің тиісті қаржылық жағдай туралы есептік құнын анықтау үшін тұрлаусыз болашақ оқиғалардың есепті күнгі осы активтер мен міндеттемелерге ықпалын бағалау қажет. Мысалы, төменде келтірілген активтер мен міндеттемелерді бағалау үшін қолданылатын нарықтық бағалар туралы жаңа деректер болмаған кезде болашаққа бағдарланған жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар топтарының өтелетін сомаларын, технологиялық тозудың босалқыларға ықпалын, жалғасып отырған сотта іс жүргізудің қорытындысына байланысты бағалау міндеттемелерін, сондай-ақ зейнеткерлік міндеттемелер сияқты, қызметкерлерге сыйақы төлеу жөніндегі ұзақ мерзімді міндеттемелерді бағалауға арналған есептерді жүргізу қажет. Бұл есептер ақша қаражаттар тасқыны немесе пайдаланылатын пайыздық мөлшерлемелер бойынша тәуекелде тиісті түзету, жалақыға тиісті өзгерістер және басқа шығындарға әсер ететін бағалардағы болашақ өзгерістер сияқты баптарға жол ашуды көздейді.
127. 125-тармаққа сәйкес ашып көрсетілетін есептік бағалау белгісіздігінің тиісті негізгі рұқсат етулері мен басқа көздері басшылықтан неғұрлым қиын, субъективті немесе күрделі пайымдаулар әзірлеуді талап ететін бағалауға жатады. Ауыспалы және болашақта шешу мүмкін болатын тұрлаусыздықтарға ықпал ететін рұқсат етулер санының өсуіне қарай бұл пайымдаулар бұрынғыдан да субъективті әрі күрделі бола түседі, және активтер мен міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептік құнын одан кейін елеулі түрде түзету үрдісі, әдетте, тиісінше өседі.
128. 125-тармақта келтірілген тиісті ашып көрсетулерді, егер есепті күнге олар нарықтық бағалар туралы жаңа деректерге негізделген әділ құн бойынша бағаланатын болса (олардың әділ құны келесі қаржы жылының ішінде елеулі өзгерістерге ұшырауы мүмкін, бірақ бұл өзгерістер есепті күнге есептік бағалаудың рұқсат етулері немесе өзге де тұрлаусыздықтары салдарынан туындамайды), келесі қаржы жылының ішінде олардың қаржылық жағдай туралы есептік құны елеулі түрде өзгеруі мүмкін болатын елеулі тәуекелі бар активтер мен міндеттемелерге қатысты талап етілмейді.
129. 125-тармаққа сәйкес ақпаратты ашып көрсету қаржы есептілігін пайдаланушыларға басшылықтың есептік бағалау белгісіздігінің болашақтағы және өзге көздерін әзірлеп жасайтын пайымдауды түсінуіне көмектеседі. Ұсынылатын ақпараттың сипаты мен көлемі тиісті рұқсат етулер мен басқа да жағдайлардың сипатына қарай түрленіп отырады. Ашып көрсетілетін ақпарат түрлерінің мысалдары мыналар болып табылады:
(a) тиісті рұқсат етудің немесе өзге бағалау белгісіздігінің сипаты;
(b) осы сезімталдықтың себептерімен бірге, оларды есептеуге негізделген әдістерге, рұқсат етулер мен бағалауларға қаржылық жағдай туралы есептік құндардың сезімталдығы;
(c) келтірілген активтер мен міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептік құнына қатысты келесі қаржы жылында ақылға қонымды нәтижелердің белгісіздігі мен диапазонының болжамды шешілуі; және
(d) егер рұқсат етудің шешілмей қалуы сақталса, осы активтер мен міндеттемелерге қатысты бұрынғы рұқсат етулер бойынша өзгерістерді түсіндіру.
130. 125-тармақта көзделген ақпаратты ашып көрсетулерді орындаған кезде, сметалық ақпаратты немесе болжамдарды ашып көрсету талап етілмейді.
131. Есептік бағалаудың қандай да болсын рұқсат етуінің немесе өзге де белгісіздігінің есепті күнге ықпал ету мүмкіндігінің мөлшерін ашып көрсету іс жүзінде мүмкін болмаған кезде, ұйым ақпаратты ашып көрсетуде қолда бар білімге сүйене отырып, рұқсат ету ретінде қабылданғаннан айырмашылығы бар келесі қаржы жылындағы жағдаятты нақты дамыту бағытында келтірілген активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құнын елеулі түрде түзетуді талап етуі мүмкін екендігін көрсетеді. Барлық жағдайларда ұйым тиісті рұқсат етуде келтірілген нақты активтің немесе міндеттеменің (немесе активтердің немесе міндеттемелер топтарының) сипаты мен қаржылық жағдай туралы есептік құнын ашып көрсетеді.
132. 122-тармақта көзделген ұйымның есеп саясатын қолдану барысында басшылық әзірлеген нақты пайымдаулар туралы ақпаратты ашып көрсету 125-тармақта көзделген есептік бағалау белгісіздігінің негізгі көздерін ашып көрсетулермен байланысты емес.
133. Солай болмаған күнде 125-тармаққа сәйкес ашып көрсету талап етілуі мүмкін тиісті негізгі рұқсат етулердің кейбірі туралы ақпаратты басқа Стандарттарға сәйкес ашып көрсету талап етіледі. Мысалы, 37 ХҚЕС-ы (IAS) белгілі бір жағдайларда бағалау міндеттемелеріне ықпал ететін болашақ оқиғаларға қатысты негізгі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді. 7 ХҚЕС-ы (IFRS) әділ құн бойынша ескерілетін қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің есептік әділ құнын анықтау кезінде қолданылған елеулі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді. 16 ХҚЕС-ы (IAS) қайта бағаланған жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектілерінің есептік әділ құнын анықтау кезінде қолданылған елеулі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді.
Капитал
134. Ұйым оның есептілігін пайдаланатын тұлғаларға капиталды басқару саласындағы мақсаттарды, саясатты және үрдістерді бағалалуға мүмкіндік беретін ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
135. 134-тармағының талаптарын орындау мақсатында ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
(a) мына ақпараттарды қоса алғанда (бірақ олармен шектелмей), капиталды басқару мәселелерінде өзінің міндеттері, саясаты және процестері туралы сапалық сипаттағы ақпараттар:
(i) капитал ретінде басқарудың мәні не болатынын;
(ii) ұйымның капиталына қатысты сыртқы талаптар белгіленеді, мұндай талаптардың сипаты және олардың капиталды басқару кезінде қалай ескерілетіні; және
(iii) капиталды басқару кезінде өз міндеттерін қалай шешетіні.
(b) капитал ретінде басқару мәні болып табылатыны туралы сапалық сипаттар туралы жалпылама деректер. Кейбір ұйымдар белгілі бір қаржылық міндеттемелерді (мысалы, субординарлық қарыздың кейбір нысандары) капиталдың бөлігі деп санайды. Басқа ұйымдар капитал ұғымына меншікті капиталдың кейбір құрамдас бөліктерін қоспайды (мысалы, ақша ағымдарын хедждеуден туындайтын құрамдас бөліктер);
(c) алдыңғы кезеңмен салыстырғанда (а) және (b) бөліктерінде болған кез келген өзгерістер;
(d) кезеңнің ішінде осы ұйым үшін белгіленген капиталға сыртқы талаптар орындалғанына байланысты;
(e) егер ол оларды орындамаса, ұйымның капиталына сыртқы талаптарды орындамауының салдары негізінде.
Бұл ашып көрсетулер шешуші басқару ұжымына ішкі каналдар бойынша берілген ақпараттарға негізделуі тиіс.
136. Ұйым өз капиталдарын алуан түрлі тәсілдермен пайдалана алады, ал оның капиталына неше түрлі талаптар қойыла алады. Мысалы, сараланған ұйым өзінің құрамында сақтандыру және банк қызметтерімен айналысатын ұйымға ие бола алады, бұл ретте мұндай ұйымдар бірнеше заңдылықтарда жұмыс істей алады. Егер капиталға жалпылама талаптар мен басқару тәсілдері пайдаланушыларға пайдалы ақпарат бермесе немесе олардың ұйым капиталын түсінуін бұрмалайтын болса, осы ұйым үшін белгіленген әрбір капиталға талап бойынша жеке ақпаратты ашуы тиіс.
Үлес ретінде жіктелген мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар қаржылық құралдар
136А Үлестік құралдар ретінде жіктелген мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар қаржылық құралдар бойынша, ұйым (басқа құжаттарда ашып көрсетілмеген жағдайда) ашып көрсетуі тиіс нәрселер:
(a) үлес ретінде жіктелген сома туралы сандық жиындық деректерді
(b) құрал иелері талап еткенде құралдарды қайта сатып алуға немесе өтеуге өз міндеттемесін басқаруға арналған өз мақсаттарын, саясаттарын және процесстерін, сонымен бірге алдыңғы мерзімнен бері болған кез келген өзгерістерді;
(c) қаржылық құралдардың сондай түрлерін өтеуге немесе қайта сатып алуға шығатын күтілетін ақша шығынын, және
(d) өтеуге немесе қайта сатып алуға шығатын күтілетін ақша шығынын анықтау ақпараты
Басқа ақпаратты ашып көрсету
137. Ұйым ескертулерде мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(a) қаржы есептілігі жариялауға бекітілгенге дейін ұсынылған немесе жарияланған, бірақ есепті кезеңнің ішінде меншікті капитал иелеріне бөлу ретінде танылмаған дивидендтер сомасы, және акцияға шаққандағы тиісті соманы; және
(b) артықшылықты кумулятивтік акциялар бойынша кез келген танылмаған дивидендтер сомасын.
138. Егер басқа құжатта ашып көрсетілмеген болса, қаржылық есеппен бірге басып шығарылған ақпаратта ұйым келесілерді ашып көрсетуі тиіс:
(a) заңды мекен-жайын және ұйым түрін, оның тіркелген елін және тіркелген офисінің мекен жайын (немесе тіркелген офис мекен-жайына сәйкес келмейтін жағдайда, негізгі жұмыс орнын);
(b) ұйымның жұмыстарының және оның негізгі қызметінің өзгешелігінің сипаттамасы;
(c) бас ұйымның және топтың бас ұйымының атауы; және
(d) егер ол қызмет мерзімі шектеулі ұйым болса, мерзімінің ұзақтығы жөніндегі ақпаратты.
Өту кезеңі және күшіне ену күні
139. Ұйым осы Стандартты 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолдануға міндетті. Мерзімінен бұрын қолдану құпталады. Егер ұйым осы Стандартты ертерек кезеңдерге қатысты қолданса, ұйым бұл фактіні ашып көрсетуге міндетті.
139А 27 ХҚЕС (IAS) (2008 жылы түзетілгендей ) бойынша 106-тармаққа түзету енгізілді. Ұйым сол түзетуді 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолдануға міндетті. Егер ұйым 27 ХҚЕС (2008 түзетілгендей) (IAS) ертерек қолданса, сол түзетуді сол ертерек кезеңде қолданылуы тиіс. Түзету ретроспективті түрде қолданылуы тиіс.
139В 2008 жылдың ақпанында шығарылған Жоюдан соң туындайтын мерзімнен бұрын өтеу -құқығы бар қаржы құралдары және міндеттемелер (32 ХҚЕС-қа (IAS) және 1 ХҚЕС-қа (IAS) түзетулер) құжатында 138 тармаққа түзетулер енгізілді және 8А, 80 А және 136А тармақтары қосылды. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолдануға рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және қатысы бар түзетулерді 32 ХҚЕС-қа (IAS), 39 ХҚЕС-қа (IAS), 7 ХҚЕС-қа (IFRS) және Кооперативтік ұйымдардагы мүшелерлің үлесі және осыған ұқсас растау атты 2 ХҚЕСТК-ке (IFRIC) сол уақытта қолдануы тиіс.
139С 68- және 71-тармақтарына 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына жетілдірулер бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.
139D 69-тармағына 2009 сәуірінде шығарылған ХҚЕС-тың Жетілдірулері (IFRS) бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетуді ұйым 2010 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.
139E [Жойылған]
139F 2010 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС Жетілдірулері (IFRS) бойынша 106-және 107- тармақтарына өзгерістер енгізілді және 106А-тармағы қосылды. Ұйым осы өзгерістерді 2011 жылдың 1 қаңтарында немесе бұл уақыттан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Көрсетілген мерзімнен ертерек кезеңде қолданысқа рұқсат етіледі.
139G [Жойылған]
139Н 2011 жылғы мамыр айында шығарылған 10 және 12-ші ХҚЕС 4,119,123 және 124 тармақтарында өзгертулер енгізілген. 10 және 12 ХҚЕС-ын қолданғанда ұйым осы өзгертулерді қолдану керек.
139І 2011 жылғы мамыр айында шығарылған 13-ші ХҚЕС 128 және 133 тармақтарында өзгертулер енгізілген. 13 ХҚЕС-ын қолданғанда ұйым осы өзгертулерді қолдану керек.
139J 2011 жылы маусым айында өзгертулерімен шыққан (1 ХҚЕС өзгертулерінде) Жиынтық Табыс Шарттарының Көрсетілімдері 7, 10, 82, 85-87, 90, 91, 94, 100 және 115 тармақтарына түзету енгізген, 10A, 81A, 81B және 82A тармақтары қосылған, 12, 81, 83 және 84 тармақтары өшірілген. 2012 жылдың 1 шілдесінің басына және аяғына ұйым мына көрсетілген өзгертулерді қолдану керек. Ертерек қолдануға да болады. Егер де ұйым осы түзетулерді ертерек қолданса, онда ол фактілерді ашып қарауы тиіс.
139К 19 Қызметкерлерге Берілетін Сыйақылар ХҚЕС (IAS) (2011 жылдың 1 шілдесіндегі) 7 және 96 тармақтарындағы «басқа жиынтық табыс» анықтамасына өзгертулер енгізілген. Егер ұйым (2011 жылдың шілде айындағы) 19 ХҚЕС-ты (IAS) қолданса, онда ол өзгертулерді қолдануы тиіс.
139L 2012 жылы мамырда шыққан 2009-2011 кезеңіндегі ХҚЕС-тың Жылдық Жетілдірулері 10, 38 және 41 тармақтарына түзету енгізді, 39-40 тармақтарын жойды, 38A-38D және 40A-40D тармақтарын қосты. Ұйым 2013 жылдың 1 қаңтарында немесе одан кейінгі жылдық кезеңіндегі 8 Есепке Алу Есептілігіндегі Бағалау мен Қателер Өзерістері, Есептілік Саясаты ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес түзетулерді қолдануы тиіс.
139M 2013 жылдың қарашасында түзету енгізілген 9 ХҚЕС (IFRS) 7, 68, 71, 82, 93, 95, 96, 106 және 123 тармақтарына түзету енгізді, және 139E and 139G тармақтарын жойды. Ұйым 2013 жылдың қараша айында енгізілген 9 ХҚЕС-ты (IFRS) қолданса, онда сол түзетулерді қолдануы тиіс.
1 ХҚЕС (IAS) күшін жою (2003 жылғы редакция)
140. Осы Стандарт 2005 жылы түзетілген редакциямен 2003 жылғы Қаржы есептілігін ұсыну 1-ші ХҚЕС-ты (IAS) ауыстырады.
