жаппай санитарлық кесу. Қарағай мен басқа да басты ағаш тұқымдарын егу кесуден кейiнгi бiрiншi жылы жүзеге асырылады.
103. Орман қорында мал жаюды реттеу тәртібі Ереженiң 18-тармағында жазылған.
Мал жаюға тыйым салынған ағаш кесетiн жерлерде өскiндердiң сақталуы қамтамасыз етiлмейтiн болса (елдi мекендер, мал фермалары, тұрақты мал айдайтын жолдар, су құбыры жақын болғанда), ағашы кесiлетiн жерлер қоршалуға тиiстi.
Өскiндердi және жас шыбықтарды тағы жануарлардың бүлдiруiнен қорғау оларды үркiтетiн құралдар арқылы, олардың санын аңшылық жолмен азайту немесе басқа жерге ауыстыру, сондай-ақ қоршау арқылы жүзеге асырылады.
Ағаш кесу ережелерiн сақтамағаны үшiн жауапкершiлiк
104. Осы Ережедегi орман тәртібін бұзғаны үшiн жазықты ағаш дайындаушылар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауап бередi.
105. Ағаш кесу Ережелерiн орындауды бақылау және алқапты бөлу кезiнде оларды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк - орман қоры өз қарамағына берiлген орман шаруашылығы кәсiпорнының директорына жүктеледi. 1 Қосымша
Орман шаруашылық кәсiпорындарын әкiмшiлiк облыстар
шегiнде табиғат аймақтары мен орман шаруашылық
аудандар бойынша бөлу
---------------------------------------------------------------------
Орман шаруашылық | Әкiмшiлiк | Орман шаруашылық кәсiпорындары
аудандары | облыс |
---------------------------------------------------------------------
1 2 3
----------------------------------------------------------------------
Орманды дала аймағы
Қайыңды-көктеректi Қостанай, Ұзынкөл, Урицк, Петропавл, Булаев,
шоқ ағашты-алапты Солтүстiк Жамбыл, Ленинск, Мамлют, Октябрь,
ормандар Қазақстан Преснов, Совет, Соколов
Қайыңды-көктеректi Көкшетау Айыртау, Бұрлық, Орлиногорск
шоқ ағашты ормандар (барлығы да қазақтың шағын адырлы
ормандарынсыз)
Далалық аймақ
Қайыңды-көктеректi Ақмола Степное, Арықбалық, Куйбышев,
шоқ ағашты ормандар Көкшетау Озерное (бәрi қазақтың шағын
адырлы қарағайлы ормандарынсыз),
Бұқпа, Источное, Самарбай
Қостанай Бурабай, Қостанай (бәрi адырлы
қарағайлы ормандарсыз),Михайловск,
Таран
Павлодар Павлодар, Максим Горький, Үрлiтүп
(бәрi су жайылмалы ормандарсыз),
Шалдай (ұзына бойы созылған
қарағайсыз ормандар)
Қазақтың шағын Ақмола Алексеев, Үлкен тоқты, Кеңес,
адырлы қарағайлы Краснобор, Маралды, Отрадный,
ормандары Степногор, Сандықтау
Қарағанды Қарқаралы, Қу орман аңшылық
кәсiпорындары
Көкшетау Арықбалық, Куйбышев, Озерное
(бәрi қайыңды-көктеректi
ормандарсыз), Бұланды, Зерендi,
Малотюктинское, Шортанды,
Бұрабай орман шаруашылығы,
КазНИИЛХА
Павлодар Баянауыл ұлттық табиғат бағы
Ұзына бойы созылған Павлодар Бесқарағай (су жайылмалы
қарағайлы ормандар ормандарсыз), Шалдай (қайыңды-
көктеректi шоқ ормандарсыз)
Семей Долонское, Ертіс (су жайылмалы
ормандарсыз), Бөген, Бородулиха,
Бөкебаев, Жаңа Семей,Канонерское
Морозов, Новошульба, Семей
Аралды қарағайлы Қостанай Қостанай (қайыңды-теректi шоқ
ормандар ағашты ормандарсыз),Семиозерное,
Наурызым мемқорықтары
Шағын адырларды шоқ Ақмола Целиноградское
қайыңды ормандардың Қарағанды Теміртау, Қарағанды
оңтүстiк аймағы Семей Степное
Жазық жерлердегi шоқ Ақтөбе Ақтөбе, Мәртөк,Қобда (бәрi су
қайыңды ормандардың жайылмалы ормандарсыз),
оңтүстiк аймағы Қарабұтақ
Торғай Арқалық, Есіл
Батыс Ақжайық, Шыңғырлау (бәрi су
Қазақстан жайылмалы ормандарсыз)
Су жайылмалы Ақтөбе Ақтөбе, Мәртөк, Қобда (бәрi
ормандар жазық жерлердегi шоқ ағашты
ормандардың оңтүстiк шетiнсiз)
Павлодар Бесқарағай (ұзына бойы
созылған қарағайлы ормандарсыз),
Максим Горький, Павлодар, Үрлiтүп
(бәрi қайыңды-көктерексiз шоқ
ағашты ормандарсыз)
Семей Долонское, Ертіс (бәрi ұзына бойы
созылған қарағайлы ормандарсыз)
Батыс Бөрлi, Орал, Шыңғырлау (жазық
Қазақстан жерлер бойынша шоқ ағашты
ормандардың оңтүстiк шетiнсiз),
Январцев
Жартылай шөлейт аймақтар
Жазық жерлердегi Ақтөбе Темір, Ойыл
шоқ ағашты
ормандардың
оңтүстiк шетi
Су жайылмалы Батыс Ақжайық (жазық жерлердегi шоқ
ормандар Қазақстан ағашты ормандардың оңтүстiк
шетiнсiз), Чапаев және Тайпақ
(солтүстiк бөлiгi)
Шөлейт аймақ
Шағын адырлардағы Жезқазған Жезқазған
шоқ ағашты
ормандардың оңтүстiк
шетi
Жазық жерлердегi Ақтөбе Үлкен Борсық
ағашты ормандардың Батыс Орда
оңтүстiк шетi Қазақстан
Су жайылмалы Атырау Теңiз, Индер, Махамбет
ормандар Батыс Тайпақ (оңтүстiк бөлiгi)
Қазақстан
Сексеуiлдi және Алматы Ақши, Бақанас, Қаскелең,
тоғайлы ормандар Балқаш өңiрi
Ұйғыр және Шелек (тау
ормандарынсыз)
Атырау Құлсары, Миялы,
Жамбыл Жамбыл, Көктерек, Қосқұдық,
Луговой, Мойынқұм, Сарысу
Қызылорда Арал ЛМС, Қызылорда, Қазалы,
Қармақшы, Тереңөзек, Шиелi,
Жаңақорған
Маңғыстау Сам, Бейнеу
Талдықорған Алакөл, Панфилов, Сарқант
(тау ормандарынсыз), Үштөбе
Оңтүстiк Арыс, Созақ, Түркiстан, шардара
Қазақстан (тау ормандарынсыз)
2 қосымшадағы қолдану тәртібі
1. Орман аясында немесе ағашы кесiлген жердегi өскiндер бiр биiк топта болған жағдайда түлеп өсудi бағалау кесте графасындағы мәлiметке сәйкес берiледi.
2. Өскiндердiң екi және одан да көп топтары болса, оның әр топтағы саны көшiрудiң тиiстi коэффициенттерiне көбейтiледi, алынған көрсеткiш жинақталып "көшiру коэффициенттерiн есептегенде барлығы" деген бағандағы мәлiметтермен салыстырылады.
Есепке алынған сома "шартты" өскiннiң аталған бағанның алымында көрсетiлген көрсеткiшiнен жоғары болса, онда түлеп өсу "жақсы" деп саналып, өскiндердi сақтаудан басқа, орманды қалпына келтiру жөнiнде ешқандай шаралар жүргiзiлу жоспарланбайды, ал қалыптастырылып отырған ағаштардың жуандығы 0,8-1,0 шамасында болады деп күтiледi.
Егер "Шарттыға" көшiрiлген өскiннiң саны анықтамада көрсетiлген көрсеткiшке сәйкес болса, онда қайта түлеп өсу "қанағаттанарлық" деп саналады. Мұндай жағдайда ағаштарды қалыптастырудың жуандығы 0,5-0,7 мөлшерiнде күтiледi. Ашық және саңылауы бар жекелеген ағашы кесiлген алқапта жекелеген орман дақылдары егiледi.
Егер өскiндердiң саны баға берiлiп отырған шкала көрсеткiшiнiң ең азынан төмен болса, онда түлеп өсу "жеткiлiксiз" деп саналады. Мұндай жағдайда ағаштардың жуандығы 0,3-0,4 болмақ. Мұндай учаскелерде орманды қалпына келтiру шараларын жүргiзу керек.
2 Қосымша
Орман аясында қарағайдың табиғи түлеп
өсуiн бағалау шкаласы
-------------------------------------------------------------------
Орман түрлерiнiң |Өздiгiнен тұқымдануы және өскiндер саны,
негiзгi |гектарына мың дана биiктiк топтары бойынша
топтары | өскiндер, метр
|----------------------------------------------
| өз тұқымынан | ұсақ | орташа
|өскенде биiктiгi| 0,1-0,5 | 0,6-1,5
| 0,1 кем | |
--------------------------------------------------------------------
1. Қазақтың шағын адырлы ормандарындағы қарағайлар
Өте қуаң 37,5 астам 25 астам 21 астам
----------- ----------- -----------
22,5-37,5 15-25 13-21
Қуаң 25 астам 17 астам 14 астам
----------- ----------- ------------
15-25 10-17 8,5-14
Жас 19 астам 12,5 астам 10,5 астам
------------- ------------ ------------
10-19 6,5-12,5 6,5-10,5
Ылғал 15 астам 10 астам 8,5 астам
----------- ----------- ------------
7,5-15 5-10 4,5-8,5
2. Аралды және ұзына бойы созылған қарағайлы ормандар
Қуаң және өте қуаң 26 астам 17,5 астам 15 астам
---------- ----------- ------------
16-26 11-17,5 9,5-15
Жас және ылғал 20 астам 13,5 астам 11,5 астам
---------- ----------- ------------
11-20 7,5-13,5 6,5-11,5
Өскiндi "шартты"
көшiру коэффициентi 0,4 0,6 0,7
-------------------------------------------------------------------
| Топтық өскiндер,
------------------------------------------| 1 гектар жердегi
iрi, |көшiру коэффициенттерiн топтар саны
1,6 жоғары | есептегенде, барлығы |
-------------------------------------------------------------------
18,5 астам 15 астам 800 астам
--------------- ------------ -------------
11-18,5 9-15 700
12,5 астам 10 астам 600 астам
-------------- ------------ -------------
7,5-12,5 6-10 500
9 астам 7,5 астам 500 астам
-------------- ------------- -------------
5-9 4-7,5 400
7,5 астам 6 астам 400 астам
-------------- -------------- -------------
4-7,5 3 - 6 300
13 астам 10,5 астам 600 астам
------------- --------------- --------------
8-13 6,5-10,5 500
10 астам 8 астам 500 астам
------------- --------------- ---------------
5,5-10 4,5-8 400
0,8
3 Қосымша
Ағашы кесiлген қарағайдың табиғи түлеп өсуiн
бағалау шкаласы
-------------------------------------------------------------------
Орман түрiнiң |Өздiгiнен тұқымдану және өскiндер,
негiзгi топтары |гектарына мың дана
|-------------------------------------------
|өз тұқымынан |өскiндер биiктiк топтары
| өскенде, |----------------------------
| биiктiгi 0,1 | Ұсақ | Орташа
| кем | 0,1-0,5 | 0,6-1,5
-------------------------------------------------------------------
1.Қазақтың шағын адырлы ормандарындағы қарағайлар
Өте қуаң 22,5 астам 15 астам 13 астам
------------- ------------ -----------
14-22,5 9-15 8-13
Қуаң 15 астам 10 астам 8,5 астам
------------ ------------ ------------
9-15 6-10 5-8,5
Жас 10 астам 7 астам 6 астам
------------ ------------ ------------
6-10 4-7 3,5-6
Ылғал 7,5 астам 5 астам 4,5 астам
------------ ------------ -----------
5-7,5 3,5-5 3-4,5
2. Аралды және ұзына бойы созылған қарағайлы ормандар
Қуаң және өте қуаң 15,5 астам 10,5 астам 8,5 астам
------------- ------------- ------------
9-15,5 6-10,5 5-8,5
Жас және ылғал 12,5 астам 8 астам 7 астам
------------- ------------- ------------
7,5-12,5 6-8 4-7
Өскiндi "шартты"
көшiру коэффициентi 0,4 0,6 0,7
Ескерту: Шкаланы пайдалану тәртібі 2 қосымшадағы сияқты
------------------------------------------------------------------
бойынша, м | Топтық өскiндер,
----------------------------------------| бiр гектар жердегi
iрi, | Көшiру | өскiндер саны
1,6 жоғары |коэффициенттерiн |
|есептегенде, барлығы|
-------------------------------------------------------------------
11 астам 9 астам 800 астам
------------- ------------- -------------
7-11 5,5-9 700
7,5 астам 6 астам 600 астам
------------- ------------- -------------
7-7,5 3,5-6 500
5 астам 4 астам 500 астам
------------- ------------- -------------
3-5 2,5-4 400
4 астам 3 астам 400 астам
------------- ------------ -------------
2,5 - 4 2-3 300
7,5 астам 7,5 астам 600 астам
------------ ------------- --------------
4-7,5 3,5-6 500
6 астам 5 астам 500 астам
----------- ------------- --------------
3,5-6 3-5 400
0,8
4 Қосымша
Ағашы кесiлген жердегi қайыңның табиғи өсуiн
бағалау шкаласы
-------------------------------------------------------------------
Орман түрiнiң негiзгi | Саны, 1 гектарға мың дана
топтары |-------------------------------------------
-----------------------| тұқымдық және жас бұтақшалар өсiмдiктер
Жас |-------------------------------------------
| 0,1-0,5 м | 0,6-2,5 | 2,5 м | Көшiру
| ұсақ |(орташа | жоғары |коэффициент-
| |және iрi)| және жас |терiн есеп-
| | | ағаштар |тегенде,
| | | | барлығы
--------------------------------------------------------------------
Жас 7 астам 6,5 астам 6 астам 6 астам
---------- ---------- --------- ---------
3,5-7 3-6,5 3-6 3-6
Ылғал 8 астам 7,5 астам 7 астам 7 астам
---------- ---------- --------- ----------
4-8 3,5-7,5 3,5-7 3,5-7
Сызатты 9 астам 8,5 астам 8 астам 8 астам
---------- ---------- --------- ----------
4,5-9 4-8,5 4-8 4-8
Дымқыл 6 астам 5,5 астам 5 астам 5 астам
---------- ---------- --------- -----------
3,5-6 3-5,5 3-5 3-5
Уақытшалары 7 астам 7 астам 6,5 астам 6,5 астам
---------- ---------- ---------- ----------
4-7 3,5-7 3,5-6,5 3,5-6,5
Өскiндердi "шартты"
көшiру коэффициентi 0,9 0,95 1,0
----------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------
Өскiндiк шiлiктер
----------------------------------------------------------
Өсiп-жетiлген ағаштар | өскiндер мен жас ағаштар
түбiрiнен | түбiрiнен
-----------------------------------------------------------
0,8 астам 1 астам
------------- -----------
0,4-0,8 0,5-1
0,9 астам 1,1 астам
------------- ------------
0,5-0,9 0,6-1,1
1 астам 1,2 астам
------------ ------------
0,6-1 0,7-1,2
0,8 астам 1 астам
------------ ------------
0,4-0,8 0,5-1
0,9 астам 1,1 астам
-------------- ------------
0,5-0,9 0,6-1,1
4. Қосымшадағы шкаланы қолдану тәртібі
1. Ағашы кесiлген және өскiндердiң қандай да болмасын бiр биiк топтары немесе өсiп-жетiлген ағаштардың түбiрлерiнен өсiп шыққан шыбықтар болған жағдайда түлеп өсудi бағалау кестесiнiң тиiстi графасының мәліметі бойынша берiледi.
2. Өскiндердiң екi және одан көп биiк топтары болған кезде әрбiр биiк топтардағы оның саны тиiстi көшiру коэффициентiне көбейтiледi, одан алынған мәлiметтер жинақталып "көшiру коэффициенттерiн есептегенде барлығы" деген бағанның мәлiметтерiмен салыстырылады.
3. Егер өскiн немесе шыбық ағашты кескеннен кейiн түбiрде "тұрып" қалса, онда әрбiр топтағы түлеп өсудiң жинақталған санын көшiру коэффициентiне көбейту жолымен кестенiң соңғы бағаны бойынша бағаланады.
4. Анықтамада көрсетiлген түлеп өсудiң саны "жақсы" деген бағамен, көрсеткiште - "қанағаттанарлық", ал аз мәндi болғанда "жеткiлiксiз" деп сипатталады.
5. Қия беткейдегi түлеп өсу кезiнде және алаңның жартысынан
астамын алып жатқан бос алаң болғанда, онда түлеп өсудi
бағалау бiр саты кемiтiледi.
6. Ағашы кесiлген жерде түрлi өскiндер болса, онда түлеп өсудi бағалау тұқымдық және жас шыбықты өсiмдiктердiң, сондай-ақ кесiлген ағаштардың жасына қарамастан, барлық түбiрлiк жас шыбықтардың саны 0,1 коэффициентке көбейту және алынған көрсеткiштердi кестенiң соңғы бағанының мәлiметтерiмен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.
7. Теректiң, ағашқа ұқсас талдардың және қандыағаштың табиғи түлеп өсуiн бағалау осы шкала бойынша жүргiзiледi.
5 Қосымша
Ағашы кесiлген жердегi көктеректердiң табиғи
түлеп өсуiн бағалау шкаласы
------------------------------------------------------------------
Орман түрiнiң негiзгi | Өсiмдiктердiң саны, мың га/дана
топтары |----------------------------------------
| 1,5 м дейiн | 2,6 м дейiн | 4 м дейiн
------------------------------------------------------------------
Жас және ылғал 60 астам 20 астам 10 астам
------------ ----------- -----------
20-60 10-20 8-10
Сызатты 70 астам 25 астам 15 астам
------------- ----------- -----------
25-70 15-25 10-15
Ескерту: Ағашы кесiлген жердегi орманның түлеп өсуiн қамтамасыз ететiн өсiмдiктердiң саны анықтамада "жақсы", көрсеткiште - "қанағаттанарлық", ал аз мәндi болғанда - "жеткiлiксiз" деп көрсетiлген. 6 Қосымша Жайық өзенiнiң су жайылмалы шатқалдарының ағашы кесiлген жерлердегi еменнiң табиғи түлеп өсуiн бағалау шкаласы ------------------------------------------------------------------- Табиғи түлеп | Тұқымдық | Тұқымды | Қайта | Шаруашылық өсудi бағалау | ағаштың | тектес |өскен | шаралары | түлеп |өскiндер. |түбiрлер | | өсуiнiң |дiң саны |саны,мың | |жалпы саны |биiктiгi | дана/га | |мың дана/га|1,5м астам| | | |мың дана/га | ------------------------------------------------------------------- Жақсы 2,0 астам 1,0 астам ескерiлмейдi Өскiндердi күтiп баптау Қанағаттанарлық 0,3-2,0 0,3-1,0 0,2 астам Жекелеген дақылдар, өскiндi баптау Жеткiлiксiз 0,3 кем 0,3 кем 0,2 астам орман дақылдары
Ескерту: 1. Өскiндер бiркелкi орналастырылмағанда 0,75 коэффициент қолданылады.
2. Өскiндердiң биiктiгi 0,5 м дейiнгi жағдайда тұқымның түлеп өсуiнiң жалпы санын бағалау барысында 0,7 коэффициентi қолданылады.
3. Түлеп өсудi бағалау тұқымдық қайта түлеп өсудiң жалпы саны немесе биiктiгi 1,5 м астам тұқымдық өскiндер саны бойынша жүргiзiледi. Бағалау барысында көтергендерi ескерiлмейдi. 7 Қосымша Тұқым тектi қатқыл жапырақты тұқымдарының табиғи түлеп өсуiн бағалау шкаласы ------------------------------------------------------------------- Түлеп өсуiн бағалау | Топырақты |Биiктiгi 0,5м| Орманды қалпына |ылғалдылық | одан жоғары | келтiру шаралары |дәрежесi |өскiн саны | | | мың дана/га | ------------------------------------------------------------------- Жақсы Қуаң 4 астам Орманды қалпына Жас 3 астам келтiру шаралары Ылғал 2 астам қажет етiлмейдi Қанағаттанарлық Қуаң 2-4 Жекелеген дақылдар Жас 1-3 егу немесе түлеп Ылғал 1-2 өсуге ықпал ету Жеткiлiксiз Қуаң 2 және кем Орман дақылдарын Жас 1 және кем егу Ылғал 1 және кем
Ескерту. Тапал дiңдi қатқыл жапырақты ағаш өсiретiн шаруашылықта түлеп өсу жас шыбықтар өскен 400 астам түбiр болғанда "жақсы" деп, 200-400 дана болғанда "қанағаттанарлық", онан кем мөлшерде "жеткiлiксiз" деп саналады. 8 Қосымша Қара және ақ сексеуiлдiң табиғи түлеп өсуiн бағалау шкаласы ------------------------------------------------------------------
Түлеп өсуiн бағалау | 3-5 жылдық өскiндер саны, дана/га
|-------------------------------------
| қара сексеуiл | ақ сексеуiл
-------------------------------------------------------------------
Жақсы 1000 астам 500 астам
Қанағаттанарлық 500-1000 200-500
Жеткiлiксiз 200-500 100-200
Өнбей қалған 200 және 100 және
кемірек кемірек
9 Қосымша
Тоғайлы ормандардың табиғи түлеп өсуiн
бағалау шкаласы
-------------------------------------------------------------------
Түлеп өсуiн бағалау | Өскiндер саны, дана /га
|-------------------------------------
| 3 жасқа дейiнгiлер | 3 жастан және
| | одан көп
-------------------------------------------------------------------
Жақсы 3000 астам 1500 астам
Қанағаттанарлық 1500-3000 800-1500
Жеткiлiксiз 1500 және 800 және
кемірек кемірек
10 Қосымша
Ағашты басты мақсатта пайдалану үшiн кесудi
белгiлеу барысында қос қабатты ағаштардың
жуандығын анықтау тәртібі
Ағаштарды кесу Ережелерiнде орман орналастыруға мынадай тәсiлмен қабылдаумен анықталатын жалпы жуандықтың шарттары ескерiледi:
1. Бiрiншi және екiншi қабаттардың қоры жинақталады (1 гектарға немесе жалпы бөлiктерге).
2. Барлық ағаштардың жалпы орташа биiктiгiн бiрiншi және екiншi қабаттағы тұқымдар құрайтын қорлар бойынша орташа өлшемi есептеп шығарылады.
3. Негiзгi қабаттағы басымырақ тұқым, қос қабатты ағаштың жалпы орташа биiктiгi және оның жинақтық қоры жөніндегі стандартты жуандық пен қорлардың кестесi бойынша шартты жалпы жуандық 0,1 дәлдiкпен анықталады. Мұнда ағаштың көлемi шартты жалпы жуандығы 1,0 астам болғанда Ереже кестелеріндегі ағашты кесудiң 1,0 жуандығы бойынша керiледi, бiрақ өсiп-жетiлген және ұзақ тұрып қалған iрiктеп алынатын сүректiң көлемiн анықтау кезiнде, оның нақты есептелген маңызы ескерiледi. 11 қосымша Ағаш кесу Ережелерiнде пайдаланылатын орманның негiзгi терминдерi мен анықтамалары ------------------------------------------------------------------- Терминдер | Анықтамалар ------------------------------------------------------------------- Жоғары қойма Алқапта немесе оған тiкелей жақын орналасқан, алқаптан онда дайындалған ағаштар жеткiзiлетiн, өрiмталдар мен ағаш сорттарына арналған тиеу алаңы Кесiлетiн ағаштың Ормандардың мақсатты пайдаланылуына сәйкес жасы кесу үшiн белгiленген, өсiп-жетiлген ағаштардың жасы Ағашты сүйреу жолы Өскiндердiң, топырақтың және тамырға қалдырылған ағаштың сақталуын қамтамасыз ететiн кесiлген ағаштарды, өрiмталдарды немесе ағаштың дөңгелек сорттарын сүйреу жүзеге асырылатын алқаптағы арнайы дайындалған қысқа жол Iрiктеп кесу Белгiлi жастағы, көлемдегi, сапасы мен жайына қарай ағаштардың бiр бөлiгiн ұдайы кесу барысында басты мақсатта пайдалану үшiн кесу Ағашы кесiлген алқап Өсiп тұрған ағаштарды кесiлген, ал жас ағаштары қабысқан беткi қабатынан әлi өспеген орман алаңы Өртең жер Өрт жойып жiберген немесе содан едәуiр зақымданған өсiмдiк учаскесi (орманды қоса) Орманның генетикалық Түр, түр тармағы популяциясы бөлiгiнiң резерваты генетикалық-селекциялық тұрғыдан бағалы орман учаскесi Ағаштың басты тұқымы Белгiлi өсiмдiкте және экономикалық жағдайда шаруашылық мақсатына барынша сай келетiн ағаш тұқымы Тау ормандары Жергiлiктi салыстырмалы биiктiгiнiң 100 метрден астам ауытқулары бар және тау жоталарының етегiнен басына дейiнгi орташа көлбеулiгi 5 градустан астам тау жүйелерi мен жекелеген алқаптарда, сондай-ақ беткейдiң қиялығына қарамастан, таулы үстiрт пен қырқада орналасқан ормандар Қала ормандары Қала шегiнде өсетiн және орман қорының құрамына кiретiн орман Ерiктi-iрiктеп кесу Ағашты дер кезiнде пайдалану және оның қорғаныштық қасиетiн сақтау үшiн фаутты, ұзақ тұрған, өсiп-жетiлуiне орай өсуi баяулаған ағаштарды бiрiншi кезекте кесу барысында басты мақсатқа пайдалану үшiн кесу Мөлдек Ағаш дайындауды ұтымды ұйымдастыру үшiн нақты түрде бөлiнген алқаптың бөлiгi Ағаштар жиынтығы Өскiндердiң негiзгi құрамы болып табылатын ағаштардың жиынтығы Табиғи өсiп-жетiлу Ағаштың жаңа тұқымының табиғи жолмен пайда болу процесi Ағаштың табиғи құлауы Жасына және басқа себептерiне орай ағаштарды табиғи түрде кесу нәтижесiнде ағаштардың құлауы, өскiндерде олардың жойылуы Iрiктеу Iрiктеп және бiртiндеп кесуге кезектi қабылдау интенсивтілігi барысында таңдалатын ағаш (процентпен) қорының үлесi Интрааймақтық орман Дербес аймағы жоқ, тек аймақтық орманға енгiзiлген бiр немесе бiрнеше аймақ орманы Орманды жасанды түрде Бұрын ағаштар отырғызылған алқаптарда қалпына келтiру орман дақылдарын егу Тұқымдандыру көздерi Тұқымдандыру қызметiн атқаратын ағаштар олардың топтары немесе орман қабырғасы Қорғаныштық Ерекше қорғауға, су қорғау, санитарлық- категория гигиеналық, рекреациялық, ғылыми немесе басқа арнаулы мақсаттарға байланысты бөлiнген орман қорының бөлiгi. Бiрдей мақсатқа пайдалану үшiн бөлiнген барлық ормандар орман шаруашылығын жүргiзу мен оны пайдаланудың белгiленген режимiмен бiр қорғаныштық категориясына жатқызылады. Алқаптың ықтырмалы Кезектi алқап алқаптың екi немесе үш енiне жанасуы тең орман белдеуiнен аттамалы түрде орналасқан кездегi алқаптың жанасуы Орман Бiр немесе бiрнеше түрлi ағаш өсiмдiгiнен тұратын, бiр-бiрiне жақын өсетiн және организмдердiң көпшiлiгi биологиялық өзара байланысты және бiр-бiрiне, сыртқы ортаға ықпал ететiн ағаштардың табиғи кешенi Орман дақылдары Ағаш және бұта тұқымдарын себу немесе отырғызу арқылы жасалған орман дақылдары Алқап (ағаш кесетiн Басты мақсатқа пайдалану үшiн кесуге және жер) орманды күтiп-баптау үшiн кесу мен санитарлық кесуге бөлiнген орман алқабы Орман шаруашылық Орман шаруашылығы орман шаруашылық- ауданы техникалық тәсiлдерi мен бiрдей жүргiзiлетiн, табиғи және экономикалық жағдайы салыстырмалы түрде бiрдей аумақ бөлiгi Жас шыбықтар Өсу кезiнен бастап негiзiнен сырықтай ағаш (өскiндер) кезеңiне дейiнгi ағаштардың алғашқы өсу кезеңi Алқаптың бағыты Алқаптың ұзына бойы жарық бағытына немесе жел өтiне қарай орналасады Кесудiң бағыты Әрбiр келесi алқап алдындағы алқапқа қатысты орналасатын бағыт Егiлген ағаштар Ағаштар отырғызылған және оған қоса басқа орман дақылдары бар қарапайым, бiркелкi белгiлi бiр шекарадағы орман учаскесi Өсiмдiк (жас Өсiмдiктiң, оның iшiнде түбiрлi бұтақты, бұтақшалық) ағаштар тамырлы атпа бұтақты және өркендi ағаштардан қалыптасқан ағаштар Тамырлы ағаштар Табиғи жағдайда қалыптасқан және аталған орман өсiмдiктерiнiң жағдайына сәйкес келетiн басым тұқымдарымен сипатталатын ағаштар Бiркелкi жастағы Жастары бiр кластан аспайтын ағаштар Өндiрiстiк ағаштар Адам қызметiнiң немесе табиғи табиғат процестерiнiң нәтижесiнен бүлiнген жағдайда тамырдың орнында қалыптасқан ағаштар Қарапайым ағаштар Ағаштары бiр қатар құрайтын ағаш алқабы Әртүрлi жастағы Жастары бiр кластан жоғары ағаштар ағаштар Тұқымдық ағаштар Тұқымдық ағаштар отырғызылған ағаш алқабы Күрделi ағаштар Ағаштары екi және одан да көп қатар құрайтын ағаш алқабы Аралас ағаштар Екi және одан да ағаш тұқымынан тұратын ағаш алқабы Таза ағаштар Бiр ағаш тұқымынан тұратын немесе басқа ағаш тұқымының бiр қоспасы бар ағаштар Алқаптың тiкелей Кезектi алқап алдындағысымен (бұрынғысымен) жанасуы қатар орналасқан кездегi алқаптың өзара орналасуы Орманды үздiксiз Ұзақ уақыт бойы (кесу айналымы) ағаш таусылмастай түрде ресурстарын пайдалану көлемiнiң кейiннен пайдалану азайып кетпеуiне немесе ормандардың сапасының нашарлауына апарып соқтырмайтындай орман пайдалану деңгейi Алқаптың бiр бөлiгi Ағаштар, өрiмталдар мен сорттар алқаптың тасу жолымен сүйрелiп шығарылатын алқаптың бiр бөлiгi немесе мөлдектер Ағаштар (өрiмталдар, Болашақ технологиялық немесе көлiктiк сортты түрлер) (сүйреу) операциялары үшiн бiрге жиналған бумасы кесiлген ағаштар Орман дақылдарын Жасы мен жайына қарай белгiлi бiр сапалық жерге ағаш отырғызу көрсеткiшке жеткен орман дақылдары учаскесiн үшiн көшiру жерге ағаш отырғызу категориясына көшiру Шiрiген ағаштар Энтомо-және фитозиянкестердiң, өнеркәсiп қалдықтарының, су өтiп кетудiң, рекреациялық салмақтың және басқа да себептер - жаппай дауылдың (қар басып қалу), боран құлатудың (қар құлатудың) салдары нәтижесiнде ағаштары тамырынан шiрiген өнiмдi орман учаскелерi Жас шыбықтар Орман аясында өсетiн және биiктiгi (өскiндер) ағаштардың негiзгi қабатының биiктiгiнен 1/4 аспайтындай болып өсуге жарамды табиғи жаратылған ағаш өсiмдiктерi Су жайылмалы ормандар Өзен аңғарында уақытша су басқан жерлерде өскен ормандар Белдеулi-бiртiндеп Бiр бiрiмен алмасып отыратын өсiп тұрған кесу ағаштарды жаппай белдеулермен және тереңдеп-бiртiндеп кесу барысындағы кесу жүйесi. Теңдей-бiртiндеп кесу белдеуi, енi бойынша жаппай кесудiң екi-үш белдеуiне тең. Орманның кейiннен Кесiлген және өртең жерлерде орманның түлеп жетiлуi табиғи түрде түлеп-өсуi Бiртiндеп кесу Өсiп-жетiлген ағашты жасының бiр немесе екi класы кезiнде бiрнеше кезекте алқапта кесу барысында ағашты басты мақсатқа пайдалану үшiн кесу Орманның алдын ала Өсiп тұрған ағаштар аясында (кесуге дейiн) түлеп өсуi табиғи түрде түлеп өсуi Ағаштың басымырақ Ағаштарды есепке алу кезiнде оның көп тұқымы бөлiгiн құрайтын ағаш тұқымы. Егер барынша бағалы ағаш тұқымының құрамында қордың 4/10 кем болмайтынын құраса ол ағаштың басымырақ тұқымы деп саналуы мүмкiн. Алқаптың жанасуы Өсiп-жетiлген орманның ағаштары кварталында немесе учаскесiнде алқапты орналастыру тәртібі. Алқаптың жанасуы төрт тәсiлге бөлiнедi: тiкелей, аттамалы, ықтырмалы, шахматты Уақытша сынау алаңы Қандай да бiр көрсеткiштердi өлшеу немесе көз өлшемiн жаттықтыруға арналған ағашты алаң учаскесi. Сынау алаңы уақытша және тұрақты болады. Орман жолы Орман кварталдарының шекарасын белгiлеу үшiн салынған ормандағы ағашы тазартылған белдеу (жол) Басты мақсатқа Ағаш дайындау және орманды қалпына пайдалану үшiн кесу келтiру үшiн өсiп-жетiлген және одан мерзiмi асып кеткен ағаштарды кесу Орманды күтiп-баптау Жоғары өнiмдi сапалы ағаштарды қалыптастыру үшiн кесу және ағаштарды дер кезiнде пайдалану мақсатында алқаптан керексiз ағаштарды шабу және басты тұқымдардың жақсы ағаштарының өсуi үшiн қолайлы жағдай жасау жолымен жүзеге асырылатын орманды күтiп-баптау Санитарлық кесу Орманның санитарлық жайын жақсарту мақсатымен жекелеген ауру, зақымдалған және кеуiп кеткен ағаштарды немесе бүкiл ағаштарды кесу барысында жүргiзiлетiн кесу жұмысы Орманның өздiгiнен Ағаштарды бiртiндеп немесе iрiктеп кесу түлеп өсуi барысында оларда пайда болатын табиғи өсу Өсiп-жетiлген Белгiленген кесу жасына жеткен ағаштар ағаштар Жаппай алқаптық Алқаптағы бүкiл ағашты бiр кезекте кесу кесу (жаппай кесу) кезіндегі ағашты басты мақсатта кесу Алқаптың жанасу Тiкелей жанасу кезiнде алқапты кезектi мерзiмi кесуге белгiлеу кезіндегі уақыт аралығы Құламалы жарлар Өзендердiң құламалы тiк жарлы жағаларындағы аймақтың 20 метрлiк белдеуiне орналасқан топ ағаштар мен жекелеген ағаштар Тоғайлы орман Шөлейт аймақтағы су жайылмалы орман Тар алқапты кесу Алқаптың енi 30 метрден аспайтын кездегi жаппай кесу Өрiмталдар Бұталарынан тазартыла кесiлген ағаштың дiңi Алқаптың аттамалы Кезектi алқап орман белдеуiне енiмен түрде жанасуы аттамалы түрде алқаптың енiне тең орналасқан кездегi алқаптың жанасуы Алқаптың енi Қысқа жағы бойынша алқаптың ұзына бойы (созылмалылығы) Қабат Ағаштың тiк құрылымының (қабатының) элементi. Ағаштарда әдетте, қабат бiр немесе екiге (көп болуы сирек) бөлiнедi.
