41-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS)
Ауылшаруашылық
Мақсаты
Осы Стандарттың мақсаты есеп тəртібін белгілеу, қаржы есептілігін ұсыну жəне ауылшаруашылық қызметі туралы ақпаратты ашып көрсету болып табылады.
Қолдану аясы
1. Осы Стандартта мынадай объектілерді, егер олар ауылшаруашылық қызметімен байланысты болса:
(a) биологиялық активтерді;
(b) жиналып жатқан кездегі ауылшаруашылық өнімін; жəне
(c) 34-35-тармақтарда қаралып отырған мемлекеттік субсидияларды есепке алу үрдісінде қолданылуы тиіс.
2. Осы Стандарт мыналарға қолданылмайды:
(a) ауылшаруашылық мақсатындағы жерге (16 Жылжымайтын мүлік ғимараттар мен жабдықтар ХҚЕСХҚЕС-ын (IAS) жəне 40 Инвестициялық жылжымайтын мүлік ХҚЕСХҚЕС-ын (IAS) қараңыз); жəне
(b) ауылшаруашылық мақсатындағы материалдық емес активтерге (38 Материалдық емес активтер ХҚЕСХҚЕС-ын (IAS) қараңыз).
3. Осы Стандарт ауылшаруашылық өнімдерін, яғни оны жинап жатқан кезде биологиялық активтерден алынған өнімді есепке алу үшін қолданылады. Одан соң, өнім жиналғаннан кейін 2 Босалқылар ХҚЕС (IAS) немесе тиісті басқа да стандарт қолданылады. Сөйтіп, осы Стандартта ауылшаруашылық өнімін жинап алғаннан кейін оны өңдеу, мысалы, жүзім өсірген шарап сатушының жүзімді шарапқа айналдыру процесі қарастырылмайды. Əйтсе де бұл өңдеу ауылшаруашылық қызметінің қисынды əрі табиғи жалғасы болып табылуы мүмкін, жəне де жүзеге асырылатын іс-шаралар мен биотүрлендірудің арасында қандай да бір ұқсастық жасауға келетін болса да, ондай өңдеу осы Стандартта келтіріліп отырған ауылшаруашылық қызметін анықтауға сəйкес емес.
4. Төменде биологиялық активтердің, ауылшаруашылық өнімінің, сондай-ақ жинап алғаннан кейін өңдеу нəтижесінде алынған өнімнің мысалдары келтіріліп отыр:
5.
| Биологиялық активтер | Ауылшаруашылық өнімі | Жиналғаннан кейін өңдеу нəтижесінде алынған өнім |
| Қойлар | Жүн | Жіп, кілем |
| Орман шаруашылығындағы ағаштар | Шабылған ағаштар | Бөренелер, кесілген ағаш материалдары |
| Өсімдіктер | Мақта | Жіп, киім |
| Жиналған қамыс | Қант |
| Сүт малы | Сүт | Ірімшік |
| Шошқалар | Тұтас ет | Шұжық, консервіленген сан еті |
| Бұталар | Жапырақ | Шай, кептірілген темекі |
| Жүзімдіктер | Жүзім | Шарап |
| Жеміс ағаштары | Жиналған жемістер | Өңдеуден өткен жемістеер |
Анықтамалар
Ауылшаруашылығында пайдаланылатын терминдер анықтамалары
5. Осы Стандартта төменде көрсетілгендей мағынасы бар мынадай терминдер пайдаланылады:
Ауылшаруашылық қызметі - ұйым биологиялық түрлендіруді жəне сатуға арналған немесе ауылшаруашылық өнімге немесе қосымша биологиялық активтерге ауыстыруға арналған биологиялық активтердің өнімдерін жинауды басқару болып келеді.
Ауылшаруашылық өнімі - ұйымның биологиялық активтерінен жиналған өнім. Биологиялық актив - өмір сүретін жануар немесе өсімдік.
Биотүрлендіру - нəтижесінде биологиялық активте сапалық немесе сандық өзгерістер болатын өнімді өсіру, азғындау, өндіру жəне ұдайы өсіру процесінен тұрады.
Сатуға жұмсалған шығындар дегеніміз - қаржыландыруға жұмсалатын шығындарды жəне табыстық салықты қоспағанда, активтің ақшаға айналдырылуынан тікелей туындайтын қосымша өсім шығындары.
Биологиялық активтер тобы - ұқсас жануарларды немесе өсімдіктерді біріктіру.
Ауылшаруашылық өнімін жинау - өнімді биологиялық активтен бөлу немесе биологиялық активтің тіршілігін тоқтату.
6. Ауылшаруашылық қызметі əртүрлі қызмет түрлерін қамтиды, мысалы: мал шаруашылығы, орман шаруашылығы, жылдық немесе көп жылдық дақылдарды өсіру, жеміс-жидек бақтарын жəне ағаш отырғызу, гүл өсіру жəне су биоресурстарын өсіру (балық өсіруді қоса). Осындай алуан түрліліктің ішінде бірқатар жалпы сипаттамаларды бөліп көрсетуге болады:
(а) Өзгеру қабілеті. Жануарлар мен өсімдіктерді биотүрлендіруге болады;
(b) Өзгеру үрдісін басқару. Басқару осы процесті жүзеге асыру үшін қажетті қолайлы немесе тіпті болмағанда, бірқалыпты жағдай жасау арқылы түрлендіруге жəрдемдеседі (мысалы, қоректендіру заттарының, дымқылдықтың, температураның, құнарлылық пен жарықтың белгілі бір деңгейін қадағалау). Көрсетілген басқару ауылшаруашылық қызметін басқа да қызмет түрлерінен ерекшелейді. Мысалы, басқарылмайтын көздер əзірлеген өнімдерді жинау (атап айтқанда, мұхиттағы балық кəсіпшілігі жəне ағаш кесу) ауылшаруашылық қызметі болып табылмайды; жəне
(с) Өзгерістерді бағалау. Биологиялық түрлендіру немесе өнім жинау арқылы пайда болған сапаның (мысалы, тектік сипаттамалардың, тығыздықтың, пісіп жетілгендіктің, май жабынының немесе құрамындағы белоктың, талшықтың беріктігінің) немесе сандық көрсеткіштердің (мысалы, төлдің, салмақтың, текше метрдің, талшықтың ұзындығы немесе диаметрінің, бүршік санының) өзгерісін бағалау жəне бақылау күнделікті басқару қызметі ретінде жүргізіледі.
7. Биотүрлендіру мынадай нəтижелерге жеткізеді:
(а) (і) өсу (жануарлар мен өсімдіктер санының көбеюі немесе олардың сапалық сипаттамаларының жақсаруы); (іі) азғындау (жануарлар мен өсімдіктер санының азаюы немесе олардың сапалық сипаттамаларының нашарлауы); немесе (ііі) ұдайы өсу (қосымша жануарлар мен өсімдіктер өсіру); процесінде активтердің өзгеруі; жəне
(b) латекс, шай жапырағы, жүн жəне сүт сияқты ауылшаруашылық өнімдерін өндіру.
Жалпы анықтамалар
8. Осы Стандартта төменде көрсетілгендей мынадай мəнге ие терминдер пайдаланылады:
Қаржылық жағдай туралы есептік құн - ол бойынша актив қаржы қаржылық жағдай туралы есеп есебінде танылатын сома.
Əділ құн - осындай мəміле жасағысы келетін, жақсы хабардар тəуелсіз тараптардың арасында мəміле жасаған кезде актив айырбасталуы немесе міндеттеме орындалуы мүмкін болатын сома.
Мемлекеттік субсидия 20 Мемлекеттік субсидияларды есепке алу жəне мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС (IAS) сəйкес анықталады.
9. [Жойылған]
10. Ұйым биологиялық активті немесе ауылшаруашылық өнімін мынадай жағдайда ғана тануы тиіс:
| (а) | ұйым активті өткен оқиғалардың нəтижесінде бақылайды; |
| (b) | ұйымның осы активтен болашақ экономикалық пайдалар алу мүмкіндігі бар; жəне |
| (с) | активтің əділ құнын немесе нақты құнын жеткілікті анықтық деңгейінде бағалауға болады. |
11. Ауылшаруашылық қызметінде бақылаудың бар екендігіне, атап айтқанда, ірі қара малға заңды меншік құқығы, сатып алған, туған немесе аластаған кезде ен салу немесе басқаша таңбалау дəлел бола алады. Болашақ экономикалық пайда, əдетте, негізгі табиғи өлшемдер шамасына қарай бағаланады.
12. Биологиялық актив бастапқы тану кезінде жəне қаржы қаржылық жағдай туралы есеп есептігінің əрбір күніндегі жағдай бойынша, сатуға жұмсалатын шығындары шегеріліп, əділ құн бойынша бағалануы тиіс, бұған 30-тармақта сипатталған əділ құнды жеткілікті анықтық деңгейінде бағалауға болмайтын жағдайлар кірмейді.
13. Ұйымның биологиялық активтерінен жиналған ауылшаруашылық өнімін, сатуға жұмсалатын шығындарды шегере отырып, астық жинау кезінде белгіленген əділ құн бойынша бағалаған жөн. Ондай бағалау 2 Босалқылар ХҚЕСХҚЕС (IAS) немесе басқа тиісті стандартты қолданыла бастайтын күніне өзіндік құн болып табылады.
14. [Жойылған]
15. Биологиялық активтің немесе ауылшаруашылығы өнімінің əділ құнын биологиялық активтерді немесе ауылшаруашылық өнімі негізгі сипаттамаларына, мысалы, жасына немесе сапасына қарай топтастырып əлдеқайда жеңіл анықтауға болады. Ұйым негізгі сипаттамаларды осы нарықта баға белгілеудің негізі ретінде пайдаланылатындарға сүйене отырып таңдайды.
16. Ұйым биологиялық активтерді немесе ауылшаруашылық өнімін сатуды болашақтағы қандай да бір күні жүзеге асыруды көздейтін шарттарды жиі жасасады. Əділ құнды анықтау кезінде шарттарда көрсетілген бағаларды əрдайым басшылыққа ала бермеген жөн, өйткені əділ құн сатып алушы мен сатушы мəміле жасауға əзір болатын бағалардың ағымдағы жағдаятын көрсетеді. Сөйтіп, шарттың болуы биологиялық активтің немесе ауылшаруашылық өнімінің əділ құнын түзетуге əкеп соқтыруы міндетті емес. Жекелеген жағдайларда биологиялық активті немесе ауылшаруашылық өнімін сату шарты 37 Міндеттемелер, шартты міндеттемелер жəне шартты активтер ХҚЕС-ында (IAS) келтірілген анықтамаға сəйкес ауыртпалықты болып табылуы мүмкін. 37 ХҚЕС (IAS) ережелері ауыртпалықты шарттарға қолданылады.
17. -
21. [Жойылған]
22. Ұйым активтерді қаржыландырумен, салық салумен немесе өнімді жинағаннан кейін активтерді қалпына келтірумен байланысты ақшалай қаражаттардың қозғалысын өз есептеріне енгізбейді (мысалы, екпе ағаштар кесілгеннен кейін оларда ағаш отырғызуға жұмсалған шығындар).
23. [Жойылған]
24. Кейде өзіндік құн мынадай жағдайда шамамен алғанда əділ құнға тең болуы мүмкін, атап айтқанда:
(а) бастапқы шығындарды жүзеге асырған кезден бастап елеулі биотүрлендіру болмаса (мысалы, жеміс-жидек ағаштарының екпелері дəл қаржылық жағдай туралы есеп күнінің қарсаңында егілген); немесе
(b) биотүрлендірудің бағаға елеулі ықпалы күтілмейді (мысалы, орман шаруашылығында өндірістік кезеңі 30 жылды құрайтын қарағайдың бастапқы өсуі кезінде).
25. Биологиялық активтер көбінесе жермен тығыз байланысты болады (мысалы, орман шаруашылығындағы ағаштар). Жермен тығыз байланысты биологиялық активтердің жеке нарығы болмауы мүмкін, солай бола тұрса да өзара байланысты активтердің белсенді нарығы, яғни біртұтас ретінде қаралатын биологиялық активтер, өңделмеген жер жəне аумақты көркейту объектілері нарығы жұмыс істеуі мүмкін. Ұйым өзара байланысты активтер туралы ақпаратты биологиялық активтердің əділ құнын анықтау үшін пайдалана алады. Мысалы, биологиялық активтердің əділ құнын есептеу үшін өзара байланысты активтердің əділ құнынан өңделмеген жердің жəне аумақты көркейту объектілерінің əділ құнын шегеруге болады.
Пайдалар мен шығындар
26. Биологиялық активтерді əділ құн бойынша бастапқы тану кезінде сатуға жұмсалатын шығындар шегеріліп, сондай-ақ биологиялық активтің əділ құнын өзгертуден, есептік өткізу шығындары шегеріліп туындайтын, басқа да пайда мен залалды олар орын алған кезең ішінде таза пайданы немесе шығынды анықтаған кезде ескеру керек.
27. Биологиялық активті бастапқы тану кезіндегі шығын биологиялық активтің əділ құнын белгілеген кезде сатуға жұмсалатын шығындар шегерілетініне байланысты пайда болуы мүмкін. Биологиялық активті бастапқы тану кезіндегі пайда, атап айтқанда, бұзау туған кезде пайда болуы мүмкін.
28. Ауылшаруашылық өнімін, сатуға жұмсалатын шығындарын шегеріп, əділ құн бойынша бастапқы тану кезінде пайда болатын басқа да кірістер немесе шығыстарды олар орын алған кезең ішінде таза пайда мен шығынды анықтаған кезде ескеру керек.
29. Өнім жиналғаннан кейін ауылшаруашылық өнімін бастапқы таныған кезде басқа да кірістер мен шығыстар пайда болуы мүмкін.
Əділ құнды сенімді бағалаудың мүмкін еместігі
30. Биологиялық активтің əділ құнын жеткілікті анықтық деңгейінде бағалауға болатыны туралы болжам бар. Алайда бұл болжамды соған қатысты нарықтық бағалар немесе көрсеткіштері туралы ақпараты жоқ, ал əділ құнның баламалы есептері мүлдем сенімсіз деп анықталған биологиялық активті бастапқы тану кезінде ғана жоққа шығаруға болады. Ондай жағдайда биологиялық актив жинақталған амортизация мен оның құнсыздануынан болған шығындарды шегеріп, өзіндік құн бойынша бағалануы тиіс. Биологиялық активтің əділ құнын жеткілікті анықтық деңгейінде бағалау мүмкіндігі пайда бола салысымен ұйым сатуға жұмсалатын шығындарын шегеріп, əділ құн бойынша бағалауға дереу ауысқаны жөн. Ұзақ мерзімді биологиялық актив 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер жəне тоқтатылған қызмет ХҚЕСХҚЕС-ына (IFRS) сəйкес сатуға арналған ретінде жіктелу бағаларын қанағаттандырса (немесе сатуға арналған ретінде жіктелген, шығатын топқа енгізілген болса), əділ құн анық бағалана алады деп жүйеленеді.
31. 30-тармақта жасалған болжамды бастапқы тану кезінде ғана жоққа шығаруға болады. Егер ұйым биологиялық активті сатуға жұмсалатын шығындарын шегеріп, əділ құн бойынша бағалап қойған болса, аталған биологиялық активті ол шығып қалған кезге дейін есептік өткізу шығындарынан шегеріп, əділ құн бойынша бағалау керек.
32. Барлық жағдайларда ұйым ауылшаруашылық өнімін жинау кезінде оны, сатуға жұмсалатын шығындарын шегеріп, əділ құн бойынша бағалауы тиіс. Осы Стандартта ауылшаруашылық өнімін жинаған кезде оның əділ құнын əрдайым жеткілікті анықтық деңгейінде бағалауға болатыны туралы ұсынылады.
33. Өзіндік құнды, жинақталған амортизацияны жəне құнсызданудан болған жинақталған шығындарды анықтау кезінде ұйым 2 Босалқылар ХҚЕСХҚЕС-ын (IAS), 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ХҚЕСХҚЕС-ын (IAS) жəне 36 Активтердің құнсыздануы ХҚЕСХҚЕС-ын (IAS) басшылыққа алады.
34. Сатуға жұмсалатын шығындары шегеріліп, əділ құн бойынша бағаланатын биологиялық активтерге жатқызылған, талаптармен шектелмеген мемлекеттік субсидияны, мемлекеттік субсидия алынуы тиісті субсидиялардың қатарына көшкен кезде ғана пайда немесе залал бойынша тану керек.
35. Егер сатуға жұмсалатын шығындары шегеріліп, əділ құн бойынша бағаланатын биологиялық активтерге жатқызылған мемлекеттік субсидия белгілі бір талаптармен берілетін болса, оның ішінде субсидия талаптарына сəйкес ұйым ауылшаруашылық қызметінің сол немесе өзге түрімен айналысуы тиіс болмаса, ұйым мемлекеттік субсидия беру талаптары орындалғаннан кейін ғана мемлекеттік субсидияны пайда немесе залал бойынша тануы керек.
36. Мемлекеттік субсидиялар əртүрлі шарттармен беріледі. Мысалы, субсидия талаптарына сəйкес ұйым бес жыл бойы белгілі бір жер телімінде ауылшаруашылығымен айналысуға міндетті, бұл жағдайда мемлекеттік субсидия, егер ұйым ауылшаруашылығымен бес жылдан аз уақыт айналысатын болса, толық көлемінде қайтарылуы тиіс. Бұл жағдайда мемлекеттік субсидия бес жыл өткеннен кейін ғана пайда немесе залал бойынша танылады. Алайда, егер мемлекеттік субсидияның талаптарына сəйкес белгілі бір уақыт өткеннен кейін оның қаржыларының бір бөлігі ұйымның меншігіне көшсе, мемлекеттік субсидия уақыт өте келе тепе-тең сомада пайда немесе залал бойынша деп танылады.
37. Егер жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындар шегеріліп, өзіндік құн бойынша өлшенетін биологиялық активке мемлекеттік субсидиялардың қатысы болса (30-тармақты қараңыз), 20 Мемлекеттік субсидияларды есепке алу жəне мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕСХҚЕС (IAS) қолданылады.
38. Осы Стандартта көзделген есеп тəртібі мемлекеттік субсидия есептік өткізу шығындары шегеріліп, əділ құн бойынша бағаланатын биологиялық активке жатқызылған немесе мемлекеттік субсидияның талаптарына сəйкес ұйым ауылшаруашылық қызметінің сол немесе басқа түрімен айналысуы тиіс болмайтын реттерде, 20 ХҚЕСХҚЕС (IAS) талаптарынан өзгеше болады. 20 ХҚЕСХҚЕС (IAS) жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындар шегеріліп, өзіндік құн бойынша өлшенетін биологиялық активке жататын мемлекеттік субсидияға ғана қолданылады.
39. [Жойылған]
Жалпы ережелер
40. Ұйым ағымдағы кезеңдегі биологиялық активтер мен ауылшаруашылық өнімін бастапқы тану кезінде, сондай-ақ есептік өткізу құны шегеріліп, биологиялық активтердің əділ құнындағы өзгерістен пайда болатын пайдалардың немесе шығындардың жалпы сомасын ашып көрсетуі тиіс.
41. Ұйым биологиялық активтердің əрбір тобының сипаттамасын беруі тиіс.
42. 41-тармаққа сəйкес ашып көрсетілуі тиісті ақпарат сөз жүзінде сипаттау нысанын қабылдануы немесе санмен ұсынылуы мүмкін.
43. Тұтынылатын жəне жеміс беретін биологиялық активтерді, сондай-ақ піскен жəне піспеген биологиялық активтерді шектей отырып, биологиялық активтердің əрбір тобы туралы сандық ақпарат ұсыну мақұлданады. Мысалы, ұйым алдымен тұтынылатын жəне жеміс беретін биологиялық активтер шегінде қаржылық жағдай туралы есептік құнды ашып көрсете алады. Одан кейін қаржылық жағдай туралы есептік құн піскен жəне піспеген активтердің арасында бөлінеді. Бұл бөлініс ақшалай қаражаттардың болашақ ағымын уақытқа қарай бөлуді бағалау кезінде пайдалы болуы мүмкін ақпаратты ұсынады. Ұйым пайдаланылып отырған жүйенің негізінде жатқан принциптерді ашып көрсетуі тиіс.
44. Тұтынылатын биологиялық активтер - бұл ауылшаруашылық өнімі түрінде жиналатын немесе биологиялық активтер түрінде сатылатын активтер. Сату үшін етке арналған ірі қара мал, балық өсіру шаруашылығындағы балық, жүгері жəне бидай сияқты астық дақылдары, сондай-ақ сүрек дайындау мақсатымен өсірілетін ағаштар тұтынылатын биологиялық активтердің мысалы болып табылады. Жеміс беретін биологиялық активтер - тұтынылатын емес басқа да биологиялық активтердің барлығы; мысалы, сүтке арналған ірі қара мал, жүзімдіктер, жеміс-жидек ағаштары, сондай-ақ ағашты кеспей отын əзірлеуге арналған биологиялық активтер. Жеміс беретін биологиялық активтер - бұл ауылшаруашылық өнімі емес, өзінен өзі қалпына келтірілетін объектілер болып табылады.
45. Биологиялық активтерді піскен жəне піспеген активтерге бөлуге болады. Піскен биологиялық активтер - бұл не өнімді жинауға мүмкіндік беретін шамаға жеткен (тұтынылатын биологиялық активтер), не өнім жинауды ұдайы негізді қамтамасыз ете алатын (жеміс беретін биологиялық активтер) активтер болып келеді.
46. Ұйым, егер соңғысы қаржы есептілігімен бірге жарияланған құжаттарда ашып көрсетілмесе, мынадай ақпараттың сипаттамасын беруі керек:
(а) биологиялық активтердің əрбір тобы бойынша өз қызметінің сипатын; және
(b) мыналарға қатысты табиғи түрдегі қаржылық емес шамаларды немесе есептік көрсеткіштерді:
(і) кезең соңында ұйымның биологиялық активтерінің əрбір тобына; жəне
(іі) кезеңнің ішінде ауылшаруашылық өнімін өндіру көлеміне.
47. -
48. [Жойылған]
49. Ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі керек:
(а) пайдаланылуына қатысты белгілі бір шектеулер қолданылатын биологиялық активтердің болуын жəне қаржылық жағдай туралы есептік құнын, сондай-ақ міндеттемелерді қамтамасыз ету ретінде кепілге берілген биологиялық активтердің қаржылық жағдай туралы есептік құнын;
(b) биологиялық активтерді жетілдіруге немесе сатып алуға байланысты міндеттемелердің сомасын; жəне
(с) ауылшаруашылық қызметіне байланысты қаржы тəуекелдігін басқару стратегиясын.
50. Ұйым кезеңнің басында жəне аяғында биологиялық активтерді, қаржылық жағдай туралы есептік құнындағы өзгерістердің салыстырмалы тексеруін ұсынуы керек. Салыстырмалы тексеру кезінде мыналарды ескеру қажет:
(а) есептік өткізу шығындары шегерілген əділ құнды өзгертуден болған басқа да пайда немесе залалды;
(b) активтер сатып алуға байланысты құнның өсуі;
(с) сатуға жəне 5 ХҚЕС-қа (IFRS) сəйкес сатуға арналған ретінде жіктелген (немесе сатуға арналған ретінде жіктелген, шығатын топқа енгізілген) биологиялық активтерге жататын кемулер;
(d) өнімді жинауға байланысты құнның кемуі;
(e) бизнесті біріктіру нəтижесінде құнның өсуі;
(f) қаржылық есептілігін берудің басқа валютасына ауыстырған кезде жəне шетелдік қызметті есеп беруші ұйымның ұсыну валютасына ауыстыру кезінде туындайтын таза бағамдық айырмалар; жəне
(g) басқа да өзгерістерді.
51. Биологиялық активтің сатуға жұмсалатын шығындары шегерілген əділ құны табиғи қасиеттерінің де, нарықтағы бағалардың да өзгеруіне байланысты ауытқып отыруы мүмкін. Табиғи қасиеттердің өзгеруі туралы ақпаратты бағалардың өзгеруі туралы ақпараттан бөлек ашып көрсету ағымдағы кезең ішіндегі қызметтің нəтижелерін жəне болашаққа, əсіресе өндірістік кезең бір жылдан асатын кездегі болжамдарды бағалауға мүмкіндік береді. Ондай жағдайларда ұйымға табиғи қасиеттердің өзгеруіне байланысты жəне бағалардың өзгеруіне байланысты таза пайданы немесе шығынды анықтау кезінде ескерілетін əділ құндағы өзгерістер сомасын, есептік өткізу шығындарын шегеріп, - активтер топтарының шегінде немесе өзге тəсілмен ашып көрсету ұсынылады. Бұл ақпарат, əдетте, өндірістік кезең бір жылдан аз болған кезде онша пайдалы емес (мысалы, тауық немесе астық дақылдарын өсірген кезде).
52. Биотүрлендіру нəтижесінде табиғи қасиеттерде бірқатар өзгерістер болады - бұл өнімнің өсуі, азғындауы, өндірілуі жəне ұдайы өсуі - олардың əрқайсысын бақылауға жəне бағалауға болады. Табиғи өсу өзгерістерінің əрқайсысы болашақ экономикалық пайдалармен тікелей байланысты. Ауылшаруашылық өнімін жинауға байланысты туындайтын биологиялық активтің əділ құнының өзгеруі де табиғи қасиеттердің өзгеруін білдіреді.
53 Ауылшаруашылық қызметі қолайсыз ауа райы, ауру жəне басқа да табиғи құбылыстар тəуекелдігіне жиі байланысты болады. Егер өзінің ауқымына, сипатына немесе ықпалына қарай ұйым қызметінің кезең ішіндегі нəтижелерін түсіну үшін елеулі болып табылатын оқиға орын алса, онда 1 Қаржы есептілігін ұсыну (IAS) ХҚЕСХҚЕС-ына сəйкес кірістер мен шығыстардың тиісті баптарының сипаты мен шамасы ашып көрсетілуі тиіс. Ондай оқиғалардың мысалдары - қауіпті аурудың шығуы, су тасқыны, қатты құрғақшылық немесе аяз, сондай-ақ жəндіктердің қаптап кетуі.
Əділ құнды сенімді деңгейінде бағалау мүмкін емес биологиялық активтер туралы қосымша ақпаратты ашып көрсету
54. Егер ұйым кезеңнің соңында өзіндік құн бойынша биологиялық активтерді, жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеріп бағалайтын болса (30-тармақты қараңыз), ондай ұйым биологиялық активтерге қатысты мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
(а) биологиялық активтердің сипаттамасын;
(b) əділ құнды жеткілікті анықтық деңгейінде бағалау мүмкін емес себептерін түсіндіруді;
(c) мүмкіндігіне қарай, дұрысын айтқанда, əділ құн қамтитын бағалардың шекарасын;
(d) амортизацияны есептеу əдісін;
(e) пайдалы қызметтің қолданылатын мерзімдерін жəне амортизациялық аударымдардың нормаларын; жəне
(f) есепті кезеңнің басындағы жəне соңындағы жиынтық қаржылық жағдай туралы есептік құнды жəне жинақталған амортизацияны (құнсызданудан болған жинақталған шығындармен бірге).
55. Егер ағымдағы кезеңнің ішінде ұйым биологиялық активтерді, жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеріп өлшейтін болса (30-тармақты қараңыз), ұйым ондай биологиялық активтер істен шығып қалған кезде танылатын басқа да пайдалар мен шығындарды ашып көрсетуі тиіс, ал 50-тармаққа сəйкес салыстырып тексеру ұсынылған кезде осындай жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеріп өлшейтін болса (30-тармақты қараңыз), ондай ұйым биологиялық активтерге жататын көрсеткіштерді бөлек ашып көрсетуі қажет. Бұдан басқа, салыстырып тексеру процесінде осы жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеріп өлшейтін болса (30-тармақты қараңыз), ондай ұйым биологиялық активтерге жатқызылған таза пайданың немесе шығынның есебіне енгізілетін төмендегі көрсеткіштерді ескеруі қажет:
(а) құнсызданудан болған залалдар;
(b) құнсызданудан болған залалдар бойынша реверсивті босалқылар; жəне
(c) амортизация сомасы.
56. Егер ағымдағы кезеңнің ішінде бұрын жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындар шегеріліп, өзіндік құн бойынша бағаланған биологиялық активтердің əділ құнын жеткілікті анықтық деңгейінде бағалау мүмкіндігі пайда болса, осы биологиялық активтерге қатысты ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
(а) осы биологиялық активтердің сипаттамасын;
(b) əділ құнды сенімді деңгейінде бағалау мүмкіндігі пайда болған себептерді түсіндіруді; жəне
(d) əділ құнға көшуге ықпал.
Мемлекеттік субсидия
57. Ұйым осы Стандартта қаралатын ауылшаруашылық қызметі туралы мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
(a) қаржылық есептілігінде танылатын мемлекеттік субсидиялардың сипаты мен сомасын;
(b) орындалмаған талаптарды жəне мемлекеттік субсидияларға байланысты басқа да шартты оқиғаларды; жəне
(c) мемлекеттік субсидиялар көлемдерінің болжамды түрде елеулі дəрежеде төмендеуін.
Күшіне ену күні және көшулер
58. Осы Стандарт 2003 жылғы 1 қаңтардан жəне осы күннен кейін басталатын кезеңдердегі жылдық қаржы есептілігі үшін күшіне енгізіледі. Мерзімінен бұрын қолдану мақұлданады. Егер ұйым осы Стандартты 2003 жылғы 1 қаңтарға дейін басталатын кезеңдерге қатысты қолданатын болса, ол фактіні ашып көрсетуі керек.
59. Осы Стандарт қандай да болсын ауыспалы ережелер белгілемейді. Осы Стандартқа көшу 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер жəне қателер ХҚЕС-қа (IAS) сəйкес есепте көрсетіледі.
60. 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тың (IFRS) Жетілдірулері бойынша 5, 6, 17, 20 жəне 21 -тармақтарына түзетулер енгізілді жəне 14-тармақ алынып тасталды. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап проспективті түрде жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.
