_______________________________________________________________________
ТМД-дан 384.1 375.8 665.4
тысқары
жерлерден
_______________________________________________________________________
Жер беті, әуе, 265.0 7.0 360.0 8.5 367.7 8.5
су көлік
құралдары,
олардың
бөлшектері
мен
керек-
жарақтары
_______________________________________________________________________
ТМД елдерінен 195.2 245.6 207.2
_______________________________________________________________________
ТМД-дан 69.8 114.4 160.5
тысқары
жерлерден
_______________________________________________________________________
Оптикалық, 72.7 1.9 67.5 1.6 89.3 2.1
фото- және
кинемато.
графиялық,
өлшеу
медициналық
және басқа да
аспаптар мен
аппараттар,
сағаттармен,
муз. аспаптар,
олардың
бөлшектері,
_______________________________________________________________________
ТМД елдерінен 18.9 21.7 21.3 14.8
_______________________________________________________________________
ТМД-дан 53.8 45.8 68.0 76.8
тысқары
жерлерден
_______________________________________________________________________
Қару-жарақтар, 1.6 0.04 2.5 0.06 2.1 0.05
оқ-дәрілер
және олардың
бөлшектері
_______________________________________________________________________
ТМД елдерінен 18.9 21.7 21.3
_______________________________________________________________________
ТМД-дан 53.8 45.8 68.0
тысқары
жерлерден
_______________________________________________________________________
Қару-жарақтар, 1.6 0.04 2.5 0.06 2.1 0.05
оқ-дәрілер
және олардың
бөлшектері
_______________________________________________________________________
ТМД-дан 1.6 2.4 1.7
тысқары
_______________________________________________________________________
Жерлерден 0.5 0.1 0.4
_______________________________________________________________________
Деректер көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі.
таблицаның жалғасы
__________________________________________________
1998 ж. ! 1999-1-жарты жылдық
__________________________________________________
млн. !ҚР бойынша !млн. ! ҚР бойынша
долл. !жалпы көлемге!долл. ! жалпы көлемге
! %-бен ! ! %-бен
__________________________________________________
4256.6 100 1624.8 100
__________________________________________________
1498.5 35.2 672.7 41.4
__________________________________________________
504.9 11.9 274.0 16.9
__________________________________________________
993.6 23.3 398.7 24.5
__________________________________________________
1020.1 24.0 390.3 24.0
__________________________________________________
231.1 84.6
__________________________________________________
789.0 305.7
__________________________________________________
385.0 9.0 236.0 14.5
__________________________________________________
257.7 184.2
__________________________________________________
127.3 51.8
__________________________________________________
91.6 2.2 45.9 2.8
__________________________________________________
14.8 4.9
__________________________________________________
76.8 41.0
__________________________________________________
1.8 0.04 0.5 0.03
__________________________________________________
1.3 0.3
__________________________________________________
0.5 2
__________________________________________________
Өндiру мен тұтынудың балансын талдау (8-кесте) қазiргi уақытта машина жасау өнiмдерiнiң қазақстандық рыногының 80%-ы шетелдiк берушiлердiң тауарларымен толықтырылатындығын көрсетiп отыр.
Қазақстандық машина жасау өнiмдерiн тұтынудың төмен үлесi жеткiлiксiз көлемдермен ғана емес оны шығарушылардың номенклатурасымен түсiндiрiледi. Жоғарыда қажет болған кезде, егер бұған бiрқатар кедергi жасайтын факторлар болмаса, қолдануға енгiзілуi мүмкiн пайдаланылмаған қуаттардың үлкен резервi бары атап өтiлдi.
Ең алдымен, бұл ұқсас шетел тауарларымен салыстырғанда қазақстандық бұйымдар сапасының анағұрлым төмендiгi мен құнының жоғарылығы және солардың салдарынан олардың бәсекелiк қабiлетiнiң төмендiгi.
8-кесте
1998 жылы машина жасау өнiмдерiн өндiру мен тұтынудың теңгерiмi.
_______________________________________________________________________
Көрсеткiштер ! млн. АҚШ ! Жалпы көлемге
! долларымен !қарағанда %-пен
_______________________________________________________________________
ҚР-дағы өндіру және жеткізiлiм 1703 100
көлемі, барлығы
_______________________________________________________________________
соның iшiнде і өндiрiсiнiң 372 21.8
өнiмдерi
_______________________________________________________________________
импортталатын өнімдер, барлығы 1331 78.2
_______________________________________________________________________
соның iшiнде ТМД елдерiнен 489 28.7
_______________________________________________________________________
Тұтыну көлемі, барлығы 1703 100
_______________________________________________________________________
соның iшiнде өз өндiрiсiнiң 252 14.8
өнiмдерi
_______________________________________________________________________
iшкі рынокта 1583 93
_______________________________________________________________________
Экспорт, барлығы 120 7
_______________________________________________________________________
соның iшiнде ТМД елдерiне 97 5.7
_______________________________________________________________________
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі
Мәселен, республикалық кәсiпорындардың 9-кестеде көрсетiлген бұйымдарының басым көпшiлiгi Ресейден және басқа елдерден, тек қана, жақын емес, тiптi алыс шетелдерден де импортталатын ұқсас бұйымдарынан қымбат
Бiр қатар жағдайларда бағадағы айырмашылық 40%-ға дейiн жетедi. Мұның негiзгi себебi - республикада машина жасаудың өз өндiрiсiнiң нашар дамуы: ол бүтiндей дерлiк Ресейден және басқа ТМД елдерiнен жеткiзiлетiн жинақтаушы материалдар және басқа да ресурстарға негiзделген, бұл жағдай жоғары көлiк шығындарын ескергенде, олардың неғұрлым жоғары құнын айқындайды.
Егер қазақстандық өнiмдердi ТМД-дан тысқары елдердегi бәсекелестіктердің бұйымдарымен салыстырсақ, олар қазақстандықтардан едәуiр қымбат болса да, олардың өнiмдерiне деген үлкен сұраныс анағұрлым жоғары сапалық сипаттамаларымен және сенiмдiлiгiмен түсiндiрiледi. Бұдан басқа, шетел инвесторлары дәстүрлi серiктестерiмен көп жылғы жолға қойылған байланыстарын сақтауды артық көредi.
9-кесте
ҚР-ның ішкі рыногында машина жасау өнімдерінің салыстырмалы бағалары
мен тұтыну құрылымдары
____________________________________________________________________
!
Қазақстандық өнім ! Ұқсас бұйымдарды
_________________________________________! дайындаушылар
Дайындаушы! Бұйымның атауы !Бұйым !
! мен тұрпаты !бірлігінің!
! !бағасы, !
! !доллар. !
! !мен !
____________________________________________________________________
1 2 3 4
_____________________________________________________________________
"Востокмаш !Экскаваторлар, !1150-1300 !Ресей зауыттары
зауыты" АҚ,!ұсақтағыштар, ! !
Өскемен !диірмендер үшін ! !
қаласы !қосалқы бөлшектер ! !
__________________________________________________________
!Д-105, 110, 130 ! 40-50 !Қыштым маш. зауыты, Ресей
!бұрғы қаптамалары ! !
__________________________________________________________
!d244, 50, КІІВ ! 450 !Ресей, Украина
!1)244, 5 КІІ қашауы! 450 !
__________________________________________________________
!Жерасты жұмыстарына!120000 !"Тамрок", Финляндия
!арналған бір шөміш.! !"Вагнер", АҚШ, "Атлас-Копко",
!ті фронталды жүк ! !Швеция
!тиегіштер ! !
__________________________________________________________
!Өздігінен жүретін !78000 ! -//-
!бұрғылау машиналары! !
__________________________________________________________
!Жер асты !63700 ! -//-
!автосамосвалдары ! !
_____________________________________________________________________
"Тыныс" АҚ,!ОУ2 ! !Ресей зауыттары
Көкшетау !ОУ5 !17.4 !
қаласы !өртсөндіргіштері !27.5 !
__________________________________________________________
!Газсығымдағыш !1.69 !Ресей және Беларусь
!арматура ! !зауыттары
_____________________________________________________________________
"Тыныс" ААҚ,!Суық және ыстық су !12.0 !Ресей
Көкшетау !есептегіштер ! !
қаласы ! ! !
_____________________________________________________________________
"Мұнайгаз. !Ду150(Ру-25) ! !
маш" АҚ, !Ду100(Ру-25) сыналы!125.0 !"Благовещенск арматура
Өскемен !сырмалары ! !зауыты" ААҚ-мы
қаласы ! !131.0 !"Югокаменск машзауыты" ААҚ
__________________________________________________________
!Фонтанды арматура: ! !
!АФК 1-65х21 !3150.0 !"Станомаш"
!АФК 3-65х21 !4100.0 !Челябинск қаласы
__________________________________________________________
!Таған жабдықтары: ! ! -//-
!ОКК1-21-146х245 !1700 !
!ОКК1-21-268х245 !1700 !
_____________________________________________________________________
"ПАЖМЗ" ААҚ,!Балалар, жасөспі. ! !
Петропавл !рімдер велосипед. !30.77 !Ресей зауыттары
қаласы !тері !46.16 !
__________________________________________________________
!Мұнай өндіруге ! !
!арналған жабдықтар:! !
!көтергіш қондырғы !125000 !Ресей зауыттары
!бу қондырғысы !55000 !
__________________________________________________________
!Темір жол жабдықта.! !
!ры: рельс бұрғылау !220.0 !"Калугатрансмаш" ААҚ
!станогы ! !
! Рельс кескіш !467.0 !
!станок ! !
!Рельс көтергіш !319.23 !
!Таркөз рихталағыш !138.47 !"Ремпутьмаш" АҚ, Калуга қ.
!темір жол домкраты !169.23 !
_____________________________________________________________________
"Киров !Электр тетікші ! !
атындағы !есептеуіштер: ! !
ОБ" ААҚ, !Бір тарифті ! 22.7 !Ресей зауыттары
Алматы !үш фазалы бір және ! 40.9 !
!екі тарифті ! !
_____________________________________________________________________
"Электроап.!Майлы сөндіргіштер !1488-1710 !"Уралэлектротяжмаш" АҚ,
парат" ААҚ,! ! !Ресей, "АВВРЗВА", БК
Шымкент ! ! !Украина
қ-сы ! ! !
_____________________________________________________________________
"Астана- !Дестелегіштер !4610.0 !Ресей зауыттары
технопарк",!Сепкіштер !1540.0 !
Астана !Фронтальды шалғылар!138.0 !
қаласы !Бүріккіштер !2740.0 !
_____________________________________________________________________
!Аспалы жабдықты !3850.0 !Ресей зауыттары
!шағын тракторлар ! !
_____________________________________________________________________
"Қазақстан.!3-те сыныпты шын. !10500.0 !Волгоград және
трактор" !жыр табан трактор. ! !Алтай трактор зауыттары
ААҚ !лар ! !
Павлодар ! ! !
қаласы ! ! !
__________________________________________________________
!Ұнтақтағыш шарлар !285.0 !Ресей зауыттары
_____________________________________________________________________
"Мұнайшы", !Штангілі малынған ! !
АҮАҚ !мұнай насостары !616-1200 !Ресей, Әзірбайжан
Петропавл ! ! !
қ-сы ! ! !
__________________________________________________________
!СВТ үлгісіндегі жылу! !
!энергиясын есептеу ! !
!приборлары !1750 !Ресей, Германия
__________________________________________________________
!СВА тұрпатты шығын ! !
!есептегіштер !808 !Ресей, Германия
_____________________________________________________________________
таблицаның жалғасы
_____________________________________________________________________
Шетелдің ұқсас бұйымдарының құны! Қазақстан Республикасының ішкі
!рыногын иемдену, % (1998 ж.)
_____________________________________________________________________
Бұйым бірлігінің бағасы !қазақстандық! импорттаушы елдің
________________________________! өнім ! импорттық өнімдері
доллармен!Қазақстандық бұйымдар.! !
!дың бағасына қарағанда! !
!%-пен ! !
_____________________________________________________________________
5 6 7 8
_____________________________________________________________________
900-1000 ! 78.2-76.9% ! 57% ! 43% - РФ
_____________________________________________________________________
30-35 ! 60-87.5% ! 0% ! 100% - РФ
_____________________________________________________________________
350-500 ! 77.7-111% ! 10% ! 90% - РФ, Украина, АҚШ
_____________________________________________________________________
240000- ! 200-233% ! 40.8% !59.2%-Финляндия,
280000 ! ! !АҚШ, Швеция
_____________________________________________________________________
125000 ! 160.2% ! 0% ! 100% -//-
_____________________________________________________________________
240500 ! 377.5% ! 0% ! 100% -//-
_____________________________________________________________________
! ! 13.3% ! 86.7% - РФ
11.9 ! 68.4% ! !
18.43 ! 67.05 ! !
1.42 ! 95.3% ! 23.2% ! 76.8% - РФ, Беларусь
_____________________________________________________________________
9.86 ! 82.1% ! 10% !90% РФ, Франция,
! ! ! Германия
_____________________________________________________________________
89.0 ! 59.3% ! 20% ! 80% - РФ
92.0 ! 70,2% ! !
_____________________________________________________________________
1808.0 ! 57.4% ! 0% ! 100% - РФ
2200.0 ! 53.6% ! 0% !
_____________________________________________________________________
2017 ! 118.6% ! 0% ! 100% - РФ
2017 ! 118.6% ! 0% ! 100% - РФ
_____________________________________________________________________
20.0 ! 65% ! 0% ! 100% - РФ
27.18 ! 58.9% ! 0% !
_____________________________________________________________________
46922 ! 37.5% ! 0% ! 100% - РФ
21600 ! 39.2% ! 0% !
_____________________________________________________________________
152.0 ! 69.0% ! 0% !
304.0 ! 65.9% ! 0% !
417.0 ! 130.6% ! 15% !
217.0 ! 156.7% ! 0% !
250.0 ! 147.7% ! 0% ! 100% - РФ
_____________________________________________________________________
22.72 ! 100.0% ! !
! ! 15% ! 85% - РФ
35.45 ! 86.7% ! !
_____________________________________________________________________
3000- ! 175-268% ! 100% ! 0%
4000 ! ! !
_____________________________________________________________________
2200.0 ! 47.7% !мәлімет жоқ !мәлімет жоқ
780.0 ! 50.6% ! !
62.0 ! 45.0% ! !
1232.0 ! 45.0% ! !
_____________________________________________________________________
3490.0 ! 90.6% !мәлімет жоқ !мәлімет жоқ
_____________________________________________________________________
9000.0 ! 85.7% ! 61.0% ! 39.0% - РФ
_____________________________________________________________________
280.0 ! 98.2% ! 60.0% ! 40.0% - РФ
_____________________________________________________________________
678-1400 ! 110-116% ! 14.2% ! 85-8 - РФ, Әзірбайжан
_____________________________________________________________________
! 7.0% ! 93.0% РФ, Германия
_____________________________________________________________________
! 3.0% ! 97.0% РФ, Германия
_____________________________________________________________________
Қазақстандық машина жасау өнiмiнiң едәуiр мөлшердегi бәсекелiк қабiлетсiздiгi оны жетiлдiрудiң төмен қарқынымен немесе мүлде жоқтығымен түсiндiрiледi. Шығарылатын өнiм үлгiлерiнiң көпшiлiгi өндiрiске кеңес уақытында жiберiлген, техникалық және пайдалану көрсеткiштерi, дизайны, сенiмдiлiгi мен ұзақтығы, қызмет көрсетуге жайлылығы бойынша шетелдiк ұқсас өнiмдерден елеулi ығысады. Сол себептен де, мысалы, фин, американдық немесе шведтiк өндiрiстiң кен өндiру машиналары бағасының едәуiр қымбаттығына (2-4 есе) қарамастан, "Востокмашзауыт" АҚ шығаратын осы мақсаттағы техниканы қазақстандық рыноктан толықтай ығыстырып шығарды.
90-жылдардың басталуынан берi машина жасау өндiрiсiнiң инфрақұрылымы толық дерлiк жойылды - бiрнеше ондаған жобалау, конструкторлық-технологиялық және ғылыми-зерттеу институттары, оның iшiнде жоғары бiлiктi ұйымдар санатына жататындары да, жабылды. Көптеген қатардағы орталықтар, бюролар мен басқа да сертификаттау, стандарттау және норманы бақылау, кадрлар даярлау және олардың бiлiктiлiгiн көтеру, тәжiрибелiк-экспериментальдық базалар және т.б. объектiлерi таратылды.
Мұнымен бiр мезгiлде, жоғары оқу орындарында, ғылыми-зерттеу институттарында, қалған жобалау және басқа ұйымдарында штаттарды қысқарту, кадрларды жасарту және жаңарту жөнiндегi көптеген науқандар өткiзiле бастады. Жағдай, сондай-ақ жұмысшыларды жұмыстан шығарумен ұласқан жаппай сипат алған кәсiпорындардың уақытша және толық тоқтауымен (1993-1994 жж. машина жасау кешенi зауыттарының 40-45 % дейiнi бiр мезгiлде) шиеленiстi.
Жұмысшылар мен орта буын мамандарын даярлауды жүзеге асыратын көптеген оқу орындары жабылды, жоғары бiлімнiң машина жасау мамандықтарының номенклатурасы мен сақталып қалған мамандықтар бойынша оқуға қабылдау жоспары қысқарды.
Осының барлығының салдарынан республика машина жасау ғылыми-техникалық әлеуетiнiң едәуiр бөлiгiнен айырылды, осы саланың жоғары бiлiктi мамандары мен жұмысшыларының едәуiр бөлiгi елiмiздi тастап кеттi.
Машина жасау өндiрiсiнiң техникалық және технологиялық деңгейiне, оны жаңғыртуға және техникалық-экономикалық көрсеткiштерiн арттыруға жекелеген кәсіпорындардағы және жалпы елiмiз бойынша өнертапқыштық және рационализаторлық қызмет жағдайы көп әсер етедi.
Республикадағы өнертапқыштықты патенттеу және авторлық құқықты қорғау мәселелерi осы мақсаттағыларға ұқсас бұрынғы мекемелердiң негiзiнде құрылған, бiрақ өзiнiң қызметiн ақылы көрсететiн "Казпатент" АҚ-ның қарамағына берiлдi.
Өтiнiш берушi (өнер табыс авторы - заңды немесе жеке тұлға) өтiнiмдi қабылдау және алдын ала жасау, патенттi ресiмдеу және беру үшiн, патент алдын күшiнде ұстап тұру үшiн жыл сайын 5 жыл бойы, бұдан кейiн - патенттi ресiмдеу және беру үшiн және 20 жыл бойы жыл сайын, - оны күшiнде ұстап тұру үшiн "Казпатент" АҚ-на төлем жасайды.
Халықтың басым көпшiлiгi, оның iшiнде техникалық зиялы қауым кiрiстерi төмен санатқа жатқызылғанда, ал кәсiпорындар мен ұйымдар негiзiнен төлеуге қабiлетсiз жағдайда, патенттеудiң ақылы қызмет көрсетуiн енгiзу өнертапқыштық қызметтi толық тоқтатумен ғана емес, мемлекеттiң өзiнiң заңды және жеке тұлғаларының авторлық құқықтарын жоғалтуымен де уақытылы емес және қауiптi.
Отандық машина жасау өндiрiсiн дамыту және оның ғылыми-техникалық деңгейiн көтеру мүддесiнде мемлекет патенттiк құжаттаманы ресiмдеу және оны құқықтық қорғау жөнiндегi барлық шығындарды өзiне алып қана қоймай, өнертапқыштық қызметтi көтермелеудiң, қазiргі заманғы материалдық-техникалық жабдықтармен жабдықталған патенттiк-техникалық ұйымдар желiсiн кеңейтудiң тиiмдi шараларын енгiзуге тиiстi.
Қазiргi жұмыс iстеп тұрған қазақстандық кәсiпорындардың көпшiлiгi үшiн бәсекелесуге қабiлеттi машина жасау өнiмiн өндiрудi өз бетiмен игеру бүгiнгі күнi iс жүзiнде шешiлмейдi.
Мәселе қолда бар өндiрiстiк қуаттарды жұмыс iстейтiндей қалыпта ұстап тұру және бұрын игерiлген өнiмдi үздiксiз шығаруды қамтамасыз ету үшiн олардың қажеттi айналым қаражаттарының жоқтығында ғана болып тұрған жоқ.
Проблема едәуiр күрделi және оны шешу үшiн тек машина жасау кешенiнiң кәсiпорындары мен инфрақұрылымын түпкiлiктi қайта жаңғыртуды, дүние жүзiнiң жетекшi фирмаларымен ең жетiлдiрiлген және қазiргi заманғы технологиялар трансфертiмен бiрлескен кәсiпорындар мен өндiрiстердi құру жолына көшiрудi жүзеге асыру да жеткiлiксiз. Ол үшiн металл мен металдан жасалған бұйымдардың жоғары сапалы және әртүрлi, бүгiнгi заманғы полимерлi, тоқыма, резина техникалық, оптикалық және басқа да материалдармен және бұйымдармен, энергия тасымалдаушылармен және т.б. бәсекелесуге қабiлеттi өнiм шығару үшiн қажеттi жаңғыртылатын машина жасау өндiрiсiнiң мұқтаждықтарын қамтамасыз ету мақсатында өнеркәсiптiң сабақтас салаларында қайта құруды бiр мезгiлде жүргiзу керек.
Бұл, өз кезегiнде, өнеркәсiптің машина жасау және аралас салаларын жоғары бiлiктi мамандармен және жұмысшылармен, ғылыми-техникалық және жобалау-конструкторлық әзiрленiмдердiң сапасына қойылатын талаптардың мүлде жаңа жоғары деңгейiн, сондай-ақ олардың құқықтық қорғалуын шұғыл қамтамасыз етудi, өнiмнiң жаңа түрлерiн және т.б. шығару кезiнде бөтен әзiрленiмдердi пайдалануға арналған лицензиялар сатып алуды талап етедi.
Машина жасау сияқты барлық өнеркәсiп өндiрiсiн көтеру үшiн де республика айрылған ғылыми-техникалық және кадрлық әлеуетін қалпына келтiрiп қана қоймай, елеулi көбейту мiндетiн шұғыл шешу қажет.
Жалпы, Қазақстанның машина жасау кешенiнiң қазiргi жағдайына баға берудiң нәтижесi мынаған саяды:
1. Қазiргi уақытта машина жасау кешенiнiң үлесiне өнеркәсіптiк-өндiрiстiк негiзгi қорлардың кемiнде 5%, өндiрiстiк мақсаттағы негiзгi капиталға кететiн инвестициялар көлемiнен барлығы 0,6% және жыл сайын енгiзiлетiн ӨӨНҚ құнынан 0,86%, өнеркәсiптiк-өндiрiстiк қызметшiлерi жалпы санының 11% жуығы, өндiрiлетiн өнiмнiң жалпы көлемiнiң 4%-нан кемi келедi.
2. Машина жасау кешенiнiң барлық түрлерi бойынша дерлiк негiзгi қорлардың тозу дәрежесi 44-45%, оның iшiнде активтi бөлiгiнiкi 80-90%-ға жетті. Көптеген кәсiпорындарда негiзгi қорларды жаңарту коэффициентi 1-3%, ал олардың шығып қалу коэффициентi 9,6%-ға дейiн құрайды. Осының салдарынан ӨӨНҚ құны соңғы бiрнеше жылда жыл сайын 7-8% қысқаруда.
Мұнымен бiрге, кәсiпорындардың көпшiлiгiнiң қолда бар өндiрiстiк қуаттарды пайдалануы шығарылатын өнiмге деген сұранымға төлем жасау қабылетiнің төмен болуына байланысты өндiрiстiң көптеген түрлерi бойынша 10-15%-нан аспай отыр.
3. Соңғы 8-9 жылда машина жасау кәсiпорындарының саны 2 еседен астамға қысқарды. Машина жасау кәсiпорындарының жалпы санында машина жасау өнiмiнiң түпкiлiктi түрлерiн шығаратын зауыттар тек қана 5,4 % құрайды. Бұл ретте олардың әрқайсысы дерлiк - өз өндiрiсiнiң саласында монополист.
4. Республикада машина жасау өнiмiнiң үлесiне экспорттың жалпы көлемiнiң 3%-ға жуығы және импорттың 41%-дан астамы келедi.
5. Машина жасау 1997 жылдан бастап залалды болып табылады. Залалдылық деңгейi 1997 жылғы 0,8%-дан 1999 жылдың 1-тоқсанында 12 %-ға дейiн жеттi.
6. Машина жасау өнiмiнiң республикалық iшкi рыногында қазақстандық өндiрiс бұйымдарының үлесi 15% құрайды, елдiң қажеттерiнiң қалған 85% шетелдiк (негiзiнен ресейлiк) жеткiзiлiмдер есебiнен жабылады.
7. Қазақстандық өндiрiстiң машина жасау өнiмiнiң ұқсас шетелдiк бұйымдармен салыстырғандағы бәсекелiк қабiлетсiздiгiнiң негiзгi себептерi - өз кезегiнде республика кәсiпорындарының көпшiлiгiндегi қолданылып жүрген ескi өндiрiс технологияларының жетiлдiрiлмеуi, импортталатын жинақтаушы материалдарды, энергия көздерiн және т.б. шектен тыс пайдаланудың жоғары үлесiнен туындаған оның неғұрлым жоғары құны және төмен сапасы. Бұдан басқа, отандық зауыт бұйымдарының басым бөлiгi моральдық ескiрген және техникалық әрi пайдалану көрсеткiштерi бойынша шетелдiк ұқсас бұйымдардан әлдеқайда артта қалып отыр.
8. Қазiргi уақытта Қазақстанның машина жасауында iс жүзiнде дамудың, шығаратын өнiмiнiң техникалық деңгейi мен бәсекелiк қабiлетiн көтерудiң өзiндiк iшкi көздерi жоқ толыққанды өндiрiстiк инфрақұрылымы мен қазiргі заманғы ғылыми-техникалық базасы жоқ. Кадрлық әлеует ысырабы жалғасуда.
2. Қазақстанның машина жасауын дамытудың жалпы тұжырымдамасы
Машина жасау саласының даму деңгейi, елдiң және халықаралық қоғамдастық экономикасындағы оның рөлi мемлекеттiң индустриалдық қуаты мен ғылыми-техникалық жетiстiктерiнiң, оның дүниежүзiлiк шаруашылық кешенiндегi орнының негiзгi көрсеткiшi болып табылады.
Өңдеушi және қайта өңдеушi салалардың мұқтаждықтарына нұқсан келтiрумен кен өндiрушi өнеркәсiпке бағдарланған өнеркәсiптiк саясатты одан әрi жалғастыра беру экономикалық көзқарас тұрғысынан алғанда, келешегi жоқ және елдiң болашағы үшiн ең ауыр зардаптарымен қауiптi.
Таяудағы 5-7 жыл iшiнде мыналарды:
- сапа деңгейi мен құндық параметрлерi бойынша ең жақсы шетелдiк үлгiлерден кем түспейтiн машина жасау мен өзге де ғылымды қажетсiнетiн өнiмнiң түпкiлiктi түрлерiнiң номенклатурасы мен шығару көлемiн едәуiр ұлғайту;
- қазақстандық кәсiпорындарға машина жасау өнiмiнің жоғалтып алған ішкі рыногын импортты тарифтiк және тарифтiк емес реттеу есебiнен ғана емес, тауар және қызмет көрсетудiң салауатты рыноктық бәсекесi, отандық өндiрiстi қолданылып жүрген заңнама шеңберiнде терiс пиғылды бәсекеден қорғау нәтижесiнде қайтару;
- бiлiктi жұмысшы кадрларды сақтай және ұдайы арттыра отырып, қалпына келтiрiлетiн немесе жаңадан құрылатын жұмыс орындарын көбейту;
- республикада, атап айтқанда, ғылыми-техникалық сараптау, аккредитациялау, сертификаттау, стандарттау, ақпарат және т.б. орталықтар желiсi сияқты объектiлер кiретiн машина жасау өндiрiсiнiң дамыған инфрақұрылымын құру;
- отандық машина жасаудың интеллектуалдық әлеуетін жоспарлы түрде арттыру оның сапа бойынша дүниежүзiлiк стандарттар талаптарына сай жаңа технологиялар мен ғылымды көп қажетсiнетiн өнiм шығаруға көшуiне қажеттi қазiргi заманғы ғылыми-техникалық, конструкторлық-технологиялық және ақпараттық база қалыптастыруды қамтамасыз ету үшiн қазiрдiң өзiнде, елдiң экономикалық бағытын кен өндiрушi салаларды басым дамыту саясатынан өңдеушi және қайта өңдеушi өнеркәсiптiң өндiрiстiк және ғылыми-техникалық әлеуетiн, бiрiншi кезекте, машина жасауды интенсивтi арттыру жолына түсуге шешушi бетбұрыс жасауды бастау қажет. Жоғарыда аталған мiндеттердiң бүкiл кешенiн табысты шешу елдiң әлеуметтiк-экономикалық деңгейiнiң одан әрi артуының, оның индустриалды дамыған елдер қатарына тең құқықты әрiптес ретiнде бiртiндеп кiрудiң негiзiн қалауға мүмкiндiк бередi.
Мұнымен бiрге, жалпы әлеуметтiк-экономикалық жағдайды, инвестициялық ахуалды, түрлi қаржыландыру көздерiнiң есебiнен қаражатты тарту мүмкiндiктерiн ескере отырып, республиканың машина жасау кешенiн қолдау мен көтеру болашағына нақты баға беруге тура келедi.
Машина жасау кешенiнiң ұзақ мерзiмдi стратегиясын iске асырудың бiрiншi сатысында жеткiлiктi мөлшерде шағын және нақты басымдықтар бөлiнiп алынуы тиiс. Бiр жағынан, өте қысқа мерзiм iшiнде саланы сақтап қалуды және аяғынан тiк тұрғызуды қамтамасыз ететiн сала мен өндiрiстiң нүктелерiн және бағыттарын анықтау қажет, екiншi жағынан, оның қайта өркендеуi мен жедел дамуы үшiн бүкiл өнеркәсiптiк өндiрiстiң шешушi түйiнi ретiнде республиканың бүкiл экономикасын техникалық қайта жарақтаудың және жаңғыртудың негiздерiн құрайтын база жасау қажет.
3. Бағдарламаның мақсаттары, мiндеттерi мен басымдықтары
Қазақстан Республикасының машина жасау кешенiн дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасының негiзгi мақсаты iшкi өндiрiстi кеңейту және өндiрiстiк-техникалық мақсаттағы бәсекелесуге қабiлеттi өнiм шығару, елдiң экономикасын қажеттi машиналармен, жабдықтармен және қосалқы бөлшектермен, кепiлдендiрiлген және кепiлден кейiнгi сервистiк қызметпен қамтамасыз ету, импортты алмастыру және экспорт үшiн мүмкiндiктердi ұлғайту.
