(БҰРЫНҒЫ РЕДАКЦИЯ) «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ КОДЕКСІ» ҚАЗАҚСТ...

14) ұңғыманы игеру және кейіннен пайдалану, сондай-ақ өндіріс қалдықтарын және сарқынды суды кәдеге жарату кезінде мұнайдың, судың және газдың қабатаралық ауысу салдарынан жерасты суының ластануын болғызбауға бағытталған іс-шараларды жүргізу.

3. Жағалау және су экожүйелеріне әсер етуден қорғау:

1) теңіз деңгейінің ауытқуына байланысты табиғи сипаттағы салдардан немесе антропогендік қызмет нәтижесінде туындайтын авариялардан су ортасын қорғау жөніндегі іс-шараларды енгізу, Каспий теңізінің жағалау аймағындағы су басқан ұңғымаларды консервациялау жөніндегі күзету іс-шараларын орындау;

2) мыналар бойынша қондырғылар мен жабдықтарды салу, реконструкциялау, жаңғырту:

өзендер акваторийлерінен, су қоймаларынан, порттардан мұнай, мазут, қоқыс және басқа да сұйық және қатты қалдықтарды жинау;

кемелерден шаруашылық-тұрмыстық және басқа да сарқынды суды, сондай-ақ қоқысты кәдеге жарату, жинап қою және тазарту үшін қабылдауға арналған жағалау құрылысжайлары;

3) су объектілеріне жағымсыз әсер етуді жалғастыратын құрлықтағы ластану көздерін консервациялау немесе толық жою;

4) өзендер мен су қоймаларының жағалауын бекіту жұмыстарын жүргізу жөніндегі іс-шараларды орындау.

4. Жерді қорғау:

1) қоршаған ортаны ластайтын иесіз өндірістік объектілерді түгендеу және жою;

2) жер ресурстарын ұтымды пайдалану, жерді аймақтарға бөлу жөніндегі іс-шаралар, сондай-ақ олардың жай-күйін бағалау жөніндегі жұмыстарды жүргізу;

3) тозған аумақтарды, антропогендік қызметтің нәтижесінде бүлінген және ластанған жерлерді рекультивациялау: топырақтың құнарлылығын және жердің басқа да пайдалы қасиеттерін қалпына келтіру, молықтыру және арттыру, оны шаруашылық айналымға уақтылы тарту, жердің бұзылуына байланысты жұмыстар жүргізу кезінде топырақтың құнарлы қабатын алу, сақтау және пайдалану;

4) жерді сарқылудан, тозудан және шөлейттенуден, су және жел эрозиясының, селдің жағымсыз әсер етуінен, көшкіндерден, су басудан, су жайылудан батпақтанудан, қайталама тұзданудан, құрғаудан және тығыздалудан, қалдықтармен, химиялық, биологиялық, радиоактивті және басқа да зиянды заттармен ластанудан қорғау;

5) эрозияға қарсы гидротехникалық құрылысжайларды салу, реконструкциялау, жаңғырту, қорғаныштық орман жолақтарын құру, жыраларды бекіту, тік баурайларды террасалау;

6) тарихи ластануды жою, жер ресурстарын ластау көздерін оқшаулау және демеркуризациялау;

7) әдеттегі табиғи құнарлылықты қалпына келтіруге немесе топырақтың гумусын арттыруға бағытталған іс-шараларды орындау.

5. Жер қойнауын қорғау:

1) жер қойнауын пайдалану жөніндегі жұмыстарды жүргізу, мұнайды, газды жер астында сақтау, зиянды заттар мен өндіріс қалдықтарын көму, сарқынды суды жер қойнауына ағызу кезінде жер қойнауының ластануын болғызбау жөніндегі іс-шараларды енгізу;

2) жер қойнауына жағымсыз әсер ету көздерін түгендеу, консервациялау және жою.

6. Жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлемін қорғау:

1) орман экожүйелерін қорғау, ормандылықты ұлғайту жөнінде іс-шаралар жүргізу, орман-аңшылық орналастыру, орман және жануарлар дүниесі өнімділігін есепке алу және биологиялық негіздеу, орман экожүйелерінің оңтайлы биоәртүрлілігін қолдау;

2) ұлттық және халықаралық маңызы бар, күзетілетін аумақтарда (ландшафтық саябақтарды, саябақ кешендерін және тарихи-мәдени мұра объектілерін) биологиялық және ландшафтық әртүрлілікті сақтау және қолдау;

3) табиғи ландшафттар және табиғи мекендеу ортасы тіршілігінің табиғи жағдайларын сақтау жөніндегі іс-шараларды жүргізу, құрып кету қаупі төнген немесе жойылып кету шегіндегі өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің (кіші түрлерінің, популяцияларының) қырылуын болғызбау жөнінде шаралар қабылдау;

4) өсімдіктер мен жануарлардың генетикалық ресурстарының ұлттық қоймасын салу, биоәртүрлілікті, микроорганизмдердің, өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесінің, сондай-ақ табиғи экожүйелердің барлық алуан түрлілігін сақтау, антропогендік қызметтің олардың тіршілік ету жағдайларына зиянды ықпалын болғызбау және жол бермеу;

5) жабайы жануарлардың өсімін молайту (биотехникалық іс-шаралар жүргізу, оның ішінде жабайы аңдар мен құстарды қоныстандыру, жабайы жануарлар мен құстарды өсіру жөніндегі питомниктер мен фермалар құру, сондай-ақ олардың тіршілігі үшін жемазық дайындау);

6) әкімшілік-аумақтық бірліктердің аумақтарын көгалдандыру, кәсіпорындар аумағында, ауруханалардың, мектептердің, балалар мекемелерінің айналасында және босатылатын аумақтарда, шөлейттенуге және басқа да қолайсыз экологиялық факторларға ұшыраған жерлерде жасыл екпелердің, көшеттердің алаңдарын ұлғайту;

7) қорғалатын табиғи аумақтарда курорттық демалыс аймақтары мен туристік орталықтарды дамыту кезінде экологиялық теңгерімді сақтау (рекреациялық аумақтар алаңдарын дамыту жоспарларын әзірлеу, қазіргі заманғы полигондар, кәріз коллекторлары мен тазарту құрылысжайларын салу, қазандықтарды отынның экологиялық таза балама түрлеріне ауыстыру);

8) орман қорын күзету және молықтыру жөніндегі жұмыстарды жүргізу, орман өрттерінен кейін аумақтарды оңалту және орманды қалпына келтіру;

9) биологиялық ресурстарды қорғау, сақтау және қалпына келтіру.

7. Қалдықтармен жұмыс істеу:

1) байыту қалдықтарын, аршылған және жанасқан жыныстарды қайта өңдеу, оларды пайдаланылған, бүлінген және ластанған жерлерді рекультивациялаудың техникалық кезеңін жүргізу, карьерлердің ішкі үйінділеріне және шахталардың пайдаланылған қуыстарына салу мақсатында, карьер жолдарына, қорғаныс бөгеттері мен құрылысжайларға себу үшін пайдалану;

2) қалдықтардың, оның ішінде иесіз қалдықтардың кез келген түрлерін жинау, тасымалдау, залалсыздандыру, пайдалану және қайта өңдеу жөніндегі технологияларды енгізу;

3) зауыттарды, цехтар мен өндірістерді салу, реконструкциялау, мыналар бойынша қондырғыларды сатып алу және пайдалану:

қалдықтардың кез келген түрлерін жинап қоюға арналған полигондар;

қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, сұрыптау, кәдеге жарату және көму;

қайталама материалдық ресурстарды жинау және қайта өңдеу;

су қоймаларын немесе жерасты суын ластайтын сұйық өндірістік қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу және жою;

қалдықтардан пайдалы құрамдастарды алуға (байыту қалдықтарын, аршылған және жанасқан жыныстарды, күл шлактарды, металлургиялық шлактарды, техногендік минералдық түзілімдерді қайта өңдеуге) байланысты шикізат немесе дайын өнім алу;

4) тыйым салынған және жарамсыз болған пестицидтер мен олардың ыдыстарын бейтараптандыру және жою;

5) қалдықтардың түзілу және орналастыру көлемдерін азайтуға бағытталған жабдықтар мен технологиялық процестерді реконструкциялау, жаңғырту;

6) иесіз қалдықтарды және тарихи ластануларды жою, олардың одан әрі пайда болуына жол бермеу, өндірістік, тұрмыстық қатты және басқа да қалдықтармен ластану нәтижесінде бүлінген жерлерге рекультивациялауды уақтылы жүргізу жөніндегі іс-шараларды жүргізу;

7) құрамында жойылуы қиын органикалық ластағыштар бар, жарамсыз болған пестициядтер мен олардың ыдыстарын көму жөніндегі іс-шараларды орындау.

8. Радиациялық, биологиялық және химиялық қауіпсіздік:

1) иондаушы сәулеленудің ампулды көздерін көму, қайта көму, банкрот кәсіпорындардың, бұрынғы әскери объектілердің, мемлекеттік кәсіпорындардың, коммуналдық меншіктегі кәсіпорындардың радиоактивті қалдықтарын түпкілікті көму;

2) қоршаған орта объектілерінің радиоактивті ластануын анықтау мақсатында облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың аумағында радиоэкологиялық зерттеп қарауды жүргізу;

3) радиоактивті ластану ошақтарын (жертопырақты, тау-кен үйінділерін, металл сынықтарын) дезактивациялау, иондаушы сәулелену көздерін және радиоактивті қалдықтарды көму;

4) радиоактивті қалдықтарды уақытша сақтау пункттерін және көму пункттерін салу;

5) атом энергиясын пайдалана отырып және иондаушы сәулелену көздерімен қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі талаптарды орындауы;

6) радиоактивті, уытты өнеркәсіптік қалдықтарды көму аумақтарын оңалту, жойылуы қиын органикалық ластағыштарды пайдаланудан шығару, табиғи ортаның биологиялық ластануын болғызбау;

7) күкірттің жинақталған көлемін жою және қайталама өңдеу;

8) халықтың өміріне және (немесе) денсаулығына және қоршаған ортаға радиациялық қауіпті азайту мақсатында қалдықтарды, тарихи ластануларды қоса алғанда, есепке алынған және есепке алынбаған радиация көздерін жою.

9. Басқару жүйелерін және ең үздік қауіпсіз технологияларды енгізу:

1) табиғи ресурстарды пайдалану кезінде экологиялық таза су үнемдеу, топырақ қорғау технологиялары мен мелиоративтік іс-шараларды енгізу, қалдығы аз технологияларды қолдану, қоршаған ортаға ластағыш заттардың эмиссияларын төмендетуді қамтамасыз ететін озық техникалық және технологиялық шешімдерді жетілдіру;

2) минералдық шикізатты байытудың, сақтаудың және тасымалдаудың, өндіріс қалдықтарын тазартудың және жоюдың экологиялық таза ресурс үнемдейтін технологияларын енгізу;

3) ғылыми зерттеулердің нәтижелеріне негізделген прогрессивті, қазіргі заманғы және тиімді технологиялық шешімдерді енгізу, өндірістік процестерде қазіргі заманғы жабдықтар мен технологияларды пайдалану (жаңартылатын және ресурс үнемдейтін технологияларға, жылу энергиясы ресурстары шикізатының көздері мен түрлерінің өзгеруіне негізделген кәсіпорындарды қоса алғанда), экологиялық таза (биоэтанол және басқалар) ретінде сипатталатын энергиямен жабдықтаудың балама көздеріне көшу;

4) Жерде және ғарышта орналасатын жаңа байқау жүйелерін дамыту, спутниктік байқау жүйелерінің деректерімен алмасу;

5) өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін неғұрлым тиімді басқару, өнімді, сапа мен өндіріс жүйелерін, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сертификаттау есебінен табиғат қорғау талаптарын орындау саласында белгілер мен сертификаттауды енгізу, экологиялық менеджмент жүйелерінің қолданыстағы ұлттық стандарттарына сәйкес қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесін енгізу.

10. Ғылыми-зерттеу, іздестіру және басқа да әзірлемелер:

1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеу;

2) қоршаған орта сапасына зерттеулер жүргізу және оның нысаналы көрсеткіштерін әзірлеу;

3) қоршаған ортаның фондық жай-күйін анықтау үшін экологиялық зерттеулер жүргізу, экожүйеге өнеркәсіптік қызметтің ықтимал жағымсыз әсер етуін анықтау және қоршаған ортаның ластануын азайту жөніндегі бағдарламалар мен іс-шаралар жоспарларын әзірлеу;

4) табиғат қорғау жабдықтарын, қондырғыларды, құрылысжайларды, кәсіпорындар мен объектілерді құру, прогрессивті табиғат қорғау технологияларын (ноу-хау), табиғи объектілерді шаруашылық қызметке негізделген жағымсыз әсер етуден қорғаудың әдістері мен құралдарын әзірлеу жөніндегі іздестіру және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар жүргізу;

5) тектік қорды және биоәртүрлілікті сақтау бойынша ғылыми, іздестіру жұмыстарын жүргізу;

6) табиғи суды, топырақты және ландшафтты қорғауды қамтамасыз ететін табиғат қорғау іс-шараларының құрамын негіздеу бойынша іздестіру жұмыстарын жүргізу;

7) ядролық сынақтардың жағымсыз әсеріне ұшыраған аумақтарда және әскери бөлімдер орналасқан аумақтарда радиоэкологиялық жағдайды зерделеу және мониторингтеу, әскери-сынақ полигондарының аумақтарына кешенді гидрогеологиялық және геоэкологиялық зерттеулер жүргізу;

8) ауадағы, судағы және топырақтағы зиянды қоспаларды анықтаудың экспресс-әдістерін әзірлеу;

9) қоршаған ортаны қорғауға дәстүрлі емес тәсілдерді әзірлеу және өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарылатын газдары мен сарқынды суын тазарту, қалдықтарды кәдеге жарату үшін тиімділігі жоғары жүйелер мен қондырғыларды құру;

10) түзілетін қалдықтарды кәдеге жарата отырып, шикізатты терең қайта өңдеуді қамтамасыз ететін технологиялық процестерді, жабдықтарды, аспаптар мен реагенттерді әзірлеу;

11) табиғи ортаға ауыр металдар мен ксенобиотиктер - тірі организмдер үшін бөтен химиялық заттар мен қосылыстардың (өнеркәсіптік ластанудың, пестицидтердің, тұрмыстық химия препараттарының, дәрілік заттардың) түсуін болғызбау мақсатында тұрмыстық қатты және өнеркәсіптік қалдықтарды залалсыздандыру әдістерін жетілдіру;

12) шаруашылық-өндірістік қызметке тартылған теңіз кемелерінде кеме қатынасының схемаларын, су шаруашылығы теңгерімдерін, режимдерін және су ресурстарын қорғау саласындағы нормативтерді әзірлеу;

13) экологиялық ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі сапалық және сандық көрсеткіштерді (экологиялық нормативтер мен талаптарды), нормативтік-әдістемелік құжаттарды әзірлеу;

14) уран өндіретін кәсіпорындарды радиоэкологиялық бағалау жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;

15) атом электр станцияларының қоршаған табиғи ортаға ықпал етуін бағалау бойынша кешенді зерттеулер жүргізу;

16) трансшекаралық су объектілерін басқару моделін әзірлеу;

17) су объектілерін тазартудың ғылыми негізделген гидротехникалық, химиялық, биологиялық және ихтиологиялық кешенді әдістерін әзірлеу.