Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбiн дамытудың 2004-2015 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 23 қаңтардағы № 78 қаулысы
ҚР Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 Қаулысымен күші жойылды
Қазақстан Республикасының Yкіметі қаулы етеді:
1. Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбiн дамытудың 2004-2015 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекітілсiн.
2. Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі жарты жылда бір рет ?кіметке Бағдарламаның орындалуы туралы есеп ұсынсын.
3. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары С.М.Мыңбаевқа жүктелсiн.
4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшiне енедi.
Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2004 жылғы 23 қаңтардағы
№ 78 қаулысымен
бекітілген
Қазақстан Республикасының Уран өнеркәсібін
дамытудың 2004-2015 жылдарға арналған
бағдарламасы
Астана қаласы, 2003 жыл
1. Паспорты
Бағдарламаның Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбiн дамытудың
атауы 2003-2015 жылдарға арналған Бағдарламасы
Бағдарламаны Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық
әзiрлеушi ресурстар министрлігі
Бағдарламаны Бағдарлама Қазақстан Республикасы Yкіметінiң 2002
әзiрлеу үшiн жылғы 20 тамыздағы № 926 қаулысымен бекітілген
негiздер »Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбi мен атом
энергетикасын 2030 жылға дейiн дамытудың
тұжырымдамасына» және Қазақстан Республикасы
Үкіметінiң 2003 жылғы 5 қыркүйек № 903 қаулысымен
бекітілген «Қазақстан Республикасы Yкіметінiң
2003-2006 жылдарға арналған Бағдарламасын жүзеге
асырудың iс-шаралар жоспарының» 2.1.3-тармағына
сәйкес әзiрлендi.
Бағдарламаның Қазақстан Республикасындағы ғылымды көп қажет
мақсаттары ететiн, жоғары технологиялық салалардың бірi
ретiнде уран өнеркәсiбiн басымдықпен дамыту; жоғары
технологиялық өнiмнiң экспортын үдету және оны
әлемдiк рыноктарға шығару; әлемдiк рыноктарда
республиканың экспорттық әлеуетiн арттыру.
Бағдарламаның Мақсаттарға жету төмендегiдей мiндеттердi шешудi
мiндеттерi талап етедi: 2015 жылы табиғи уран өндiрудi жылына
11,6 мың тонна деңгейiне жеткізу; жаңа жоғары
технологиялық өнiмдермен әлемдiк рынокке шығу
арқылы атом өнеркәсiбi кәсiпорындарында қуаттарды
ұлғайту;
ТМД елдеріндегі энергетикалық реакторлар үшiн
таблеткаларды негiзгi өндiруші ретiнде Қазақстанның
жағдайын нығайту және реактор отынының әлемдiк
рыногына шығу;
уран материалдарын қайта өңдеу бойынша қызмет
көрсету арқылы уран өнiмiнiң әлемдiк рыногындағы
орынды сақтау мен кеңейту;
атом өнеркәсiбi кәсiпорындарында радиациялық
қауiпсiздiк пен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі iс-
шаралар кешенiн жүзеге асыру.
Бағдарламаны 2004-2015 жылдар (1-кезең 2004-2006 жылдар)
iске асыру
мерзiмi:
Қаржыландыру Меншiктi қаржы
көзі
Күтiлетiн Бағдарламаны iске асыру: табиғи уран өндiрудi жылына
нәтижелер 11,6 мың тонна деңгейіне дейiн арттыру;
уран тотығы-шала тотығын өндiрудi жылына 63833
млн.теңге деңгейiне дейін көбейту;
«YМЗ» ААҚ-та уран өнiмiн өндiрудi ұлғайту, оның
iшiнде:
уранның табиғи гексафторидiн жылына 3000 тонна
көлемiнде 2638 млн.теңгеге өндiру мен өткізу;
Ресей рыногында отын таблеткаларының сату деңгейін
жылына 390 тоннаға 2424 млн.теңге мөлшерiне дейін
өcipу;
5%-дейiн байытылған уран диоксидiн алу жолымен
шетелдiк фирмалардың концентраттарын қайта өңдеуді
жылына 100 тонна деңгейiнде 457 млн.теңге сомасында
сақтау;
жаңа кенiштер салу меншiктi аффинаждау және күкiрт
қышқылы өндiрiсiн құру.
Бағдарламада 1 кезеңге төмендегi кен орындарында
уран өндiру көлемiн арттыру көзделген:
«Шығыс Мыңқұдық» кен орнында жылдық қуаттылығы 1000
тоннаға дейiн ЖС-19 кенiшiнiң құрылысы;
«Ақдала» кен орнындағы кенiштi кеңейту;
Төмендегi кен орындардағы кеніштер құрылысы:
«Иiркөл» ИТОЧУ (Жапония) корпорациясымен бірге;
«Ыңғай» КАМЕКО (Канада) компаниясымен бірге;
«Мойынқұм» және «Төртқұдық» КОЖЕМА-мен (Франция)
бірiгiп;
«Заречное» Ресей Федерациясының Атомминiмен және
ҚТКК бірiгiп;
Орталық Мыңқұдық кен орнында жылдық қуаттылығы 1000
тонналық кеніш құрып, кейiннен оны жылына 2000
тоннаға дейін кеңейту.
2. Кіріспе
Қазақстан Республикасының аумағында атом өнеркәсiбi 1949 жылы Үлбi металлургия зауытының iске қосылуынан бастау алады. Тұңғыш уран кен орны - Қордай 195 жылы ашылды. Қазақстан аумағында уран өндiру мен қайта өңдеу 1955 жылы құрылысы басталған Тың кен-химия комбинатында және 60-шы жылдардың аяғында құрылған Прикаспий кен-металлургия комбинатында жүргiзілдi.
1986 жылдан бастап 1990 жылға дейiнгi кезеңде атом өнеркәсiбi алғаш рет уранның шамадан тыс мөлшерде өндiрiлуi мәселесiне тап болды. Уран өндiру көлемiн кемiтуге екі фактор: қарусыздану саясаты және Чернобыль АЭС-дағы апатқа байланысты жаңа реакторлар құру жоспарын қайта қарау себепкер болды. Осы уақыттан бастап тұтас алғанда әлемдік уран саласы ядролық отынның қоймалардағы қорларын рынокке шығаруға байланысты баға деңгейiнiң мейлiнше төмендеуiн бастан кешiрдi. 90-шы жылдары көптеген уран өндiрушi кәсiпорындар жабылып қалды.
Кеңес дәуiрiнде ядролық отын-энергетика циклының кәсiпорындары біртұтас кешен ретiнде жобаланып, құрылды. Қазақстанның аумағында бүкiл уран өнеркәсiбiнiң негiзгi шикiзат базасы мен отын таблеткаларының өндiрiсi шоғырландырылды. Ресейдiң аумағында бөлуші зауыттар, отын жиынтықтарының өндiрiсi және негiзгi ғылыми-зерттеу институттары орналастырылды. 1991 жылғы күзде Қазақстанның аумағындағы атом өнеркәсiбiнiң барлық кәсiпорындары Қазақстан Республикасы Yкіметінiң билiгiне көштi.
1991 жылдан бастап бұрын Қазақстан Республикасы аумағында КСРО-ның бірыңғай ядролық отын циклына кiрген 10 кәсiпорын: Орталық кен басқармасы, Степной кен басқармасы, № 6 кен басқармасы, «Волковгеология» АҚ, «ТКХК» МХК, «Каскор» МХК, «Үлбi» МХК МАЭК жұмыс iстедi.
1992 жылдың басында Қазақстан Үкіметі атом энергетикасы мен өнеркәсiбi жүйесiне кiретiн барлық кәсiпорындарды Атом энергетикасы мен өнеркәсiбi Қазақ Мемлекеттік Корпорациясына (АТЭӨК) бірiктіру туралы шешiм қабылдады.
Саланы реформалаудың келесi кезеңi - «Қазатомөнеркәсіп» Ұлттық атом компаниясының құрылуы, ол 1997 жылғы 14 шiлдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен мемлекеттiң жүз пайыз үлесiмен жабық акционерлік қоғам түрiнде құрылды. Компанияның жарғылық қорына атом-энергетика өндiрiсi кешенiнде қызмет атқаратын мемлекеттік кәсiпорындардың - № 6 кен басқармасының, Орталық кен басқармасының және Степной кен басқармасының мүлiктiк кешендерi, сондай-ақ «Үлбi металлургия зауыты АҚ (90%), «Волковгеология» АҚ (90%), «АТЭӨК АҚ (51%), «Ыңғай» ЖШС (40%), «Катко» ЖШС (45%) мемлекеттік акциялар пакеттері берiлдi, технологиялардың, екi ұдай қолданыстағы материалдардың экспорты мен импорты бойынша ұлттық оператор болып белгiленедi.
Қазақстанның уран өнеркәсiбi 90-шы жылдардағы дағдарысты кезеңнен аман шығып, жоғары технологиялық, ғылымды көп қажет ететiн өндiрiстi сақтап қалды әрi iлгерi дамытты.
Ядролық отынның әлемдiк рыногында Қазақстан уран өнеркәсiбiнiң дербес субъект ретiнде қалыптасуы және әлемдiк уран саласындағы өзгерістер дамудың ұзақ мерзiмдi жаңа Бағдарламасын талдап жасауды талап еттi.
Қазiргi кезеңде бәсекеге қабiлеттi, экспортқа бағытталған салалардың бірi ретiнде уран өнеркәсiбiн басымдықпен дамыту Қазақстанның индустриялық стратегиясының аса маңызды бағыттарының бірiне айналуы тиiс. Игеру тұрғысынан табиғи уранның барланған біршама арзан қоры, ядролық отын циклының жеке сатылары бойынша айтарлықтай ғылыми-өндiрiстiк әлеуетi бар Қазақстан әлемдiк уран рыногында жетекшi орын алуға мiндеттi және ала алады да.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінiң 2002 жылғы 20 тамыздағы № 926 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбi мен атом энергетикасын 2030 жылға дейiн дамытудың тұжырымдамасына» және Қазақстан Республикасы Үкіметінiң 2003 жылғы 5 қыркүйек № 903 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасы Үкіметінiң 2004-2006 жылдарға арналған Бағдарламасын жүзеге асырудың iс-шаралар жоспарының» 2.1.3-тармағына сәйкес әзiрленді.
3. Уран өнеркәсібінің қазіргі жай-күйіне талдау
3.1. Әлемдiк уран саласының жай-күйi мен перспективалары
Әлемдiк уран рыногының біршама тұрақтылығы - уран рыногының тартымды қырынан саналады. Энергетика реакторының орташа пайдалану мерзiмi 30-40 жыл болған жағдайда қазiргi қолда бар реакторлар паркiне деген қажетсiну таяу арадағы бірнеше ондаған жылдар бойына әлемдiк уран рыногына сұранымның белгiлi бір деңгейiне кепiлдiк бередi. Осыған байланысты кен өндiретiн салалардың көпшiлiгiне қарағанда уран өндiрушi салада инвестициялардың қажеттiгi анағұрлым аз.
XX ғасырдың 80-90 жылдарында Солтүстiк Америка мен Еуропада жаңа АЭС-тар iс жүзiнде салынбады деуге болады. Ол ол ма, Швецияда, содан соң Германияда жаңа АЭС-тарды салуға мораторий жарияланды. Жапонияда, Оңтүстiк Кореяда, сонан соң Қытайда жаңа реакторлар құру жөніндегі бағдарламаларды iске асыру есебiнен ядролық энергетикасының әлемдiк қуаты біршама өстi.
1999 жылдан бергі уақытта энергетика саласына бәсекелесу тәсiлiн енгізу үрдiсi ядролық энергетиканың бәсекелесуге қабiлеттi екенiн айқын көрсеттi, Батыста ядролық-энергетика саласына көзқарас өзгере бастады.
Құрама Штаттарда 2001 жылдан бастап қазiргi кезде жұмыс iстеп тұрған реакторларды пайдалану мерзiмiн ұзарту белең алды және жаңа реакторларды құру жоспары түбегейлi талқылануда. Франция ядролық энергетиканы дамыту бағдарламаларын жүзеге асыруда. BNFL-Westinghouse (Ұлыбритания - АҚШ), AREVA (Франция), АЕСL (Канада), Атомминi (РФ) сияқты компаниялар жаңа тұрпатты реакторлар жасау жұмысын жандандырды.
Осыған орай, көптеген сарапшылар әлем «ядролық энергетиканың қайта түлеу» сатысында тұр деген пікiр бiлдiруде.
3.2. Әлемдiк рыноктың уранды кажетсiнуi
№ 1-диаграммада табиғи уранға шаққанда реакторлардың қажеттігі көрсетiлген, оны Бүкіл дүниежүзілiк Ядролық Ассоциация үш нұсқа бойынша есептеп шығарған.
№ 1-диаграмма
Әлемдегі реакторлардың уранды қажетсiну болжамы
WNA деректерi, 2001 ж.
Көрiп отырғанымыздай, ядролық энергетиканың даму жағдайы қолайсыз болғанның өзiнде 2020 жылға қарай реакторлардың қажетсiнуi 60000 тонна уран мөлшерiнен төмендемейдi. Негiздiк нұсқа бойынша даму мүмкiндiгi - 65%, өсiрiп есептегенде мүмкiндiк - 20%, ал кемiтiп есептегенде - 15%. Бiз қажетсiнудiң бүгінгі 65000 тоннасынан жылына 78000 тоннаға дейiн өсетiн негіздiк нұсқаны межелеймiз.
3.3. Реакторлардың қажеттiлiгiн қамтасыз ету
Қазiргi уақытта әлемде жылына 34000 тоннаға жуық уран өндiрiледi. Қалған қажеттер жанталаса қарулану жылдарында қордаланған қайталама деп аталатын көздерi: жанталаса қарулану жылдарында жинақталған қоймалардағы уран қорларын, пайдаланылған отынды қайта кәдеге асыру МОХ-отындағы уранды плутониймен алмастыру, бөлушi зауыттардың қалдықтарын қосымша байыту есебiнен өтеледi.
Төменде келтiрiлген 1-кестеде тек 2015 жылға дейiн рынокке жеткiзiлетiн уран көздерi көрсетiлген, өйткенi осы мерзiмге дейiн ЖБУ-ТБУ бағдарламасы бойынша («Мегаваттарға арналған мегатонналар» келісімi және АҚШ Энергетика Департаментi рынокта өткізу үшiн USEC Inc. компаниясына берген қоймалардағы қорлар) қарулық материалдардың қоймалардағы қорларын рынокке жеткізу жоспарлануда.
№ 1-кесте
Әлемдiк рынокке уран жеткiзiлiмiнiң болжамды көздерi, U
баламасы тоннамен
(МАГАТЭ, World Nuсlеаr Association және Nuclear Energy
Institute деректерi)
┌───────────────────────┬─────────┬────────┬─────────┬─────────────┐
│ Кен көзі │ 2000 │ 2005 │ 2010 │ 2015 │
├───────────────────────┼─────────┼────────┼─────────┼─────────────┤
│Ресей мен АҚШ-тың │ │ │ │ │
│қоймалардағы қорлары │ 18000 │ 16000 │ 14000 │ 14000 │
│Ресейдiң ЖБУ │ 3500 │ 9000 │ 7000 │ 7000 │
│MOХ және қайта iске │ │ │ │ │
│асырылған уран │ 1605 │ 2442 │ 2519 │ 2231 │
├Қалдықтарды қосымша │ │ │ │ │
│байыту │ 1000 │ 1200 │ 1300 │ 2000 │
│Жаңа кендер │ │ 10800 │ 18750 │ 18750 │
├Қолда бар кенiштер │ 34280 │ 24780 │ 24780 │ 24780 │
│Жиынтығы: │ 58385 │ 64222 │ 68349 │ 68761 │
├───────────────────────┼─────────┼────────┼─────────┼─────────────┤
│Реакторлар қажетінiң │ │ │ │ │
│болжамы │ 64630 │ 67343 │ 71217 │ 75587 │
├───────────────────────┼─────────┼────────┼─────────┼─────────────┤
│Баланс │ -6245 │ -3121 │ -2868 │ -6826 │
└───────────────────────┴─────────┴────────┴─────────┴─────────────┘
Жаңа кеніштер бағанында барланған кен орындары, жарияланған кен орындарындағы кен өндiру жоспарлары көрсетiлген.
Қажеттер мен осы уақытқа дейiн рынокке болжамды уран жеткізілімінің керi балансының орны тұтынушылардың 90-шы жылдары реакторларға керегiнен тыс арзан уран сатып алуымен толтырылады. 2004-2005 жылдарға қарай, тұтынушылардың қоймалардағы қорлары таусылған кезде, ядролық энергетиканың алдында реакторларды отынмен қамтамасыз етуге қатысты түйінді мәселе тұруы мүмкiн.
Реакторлардың болжамды қажеттерi мен оларды өтеу мүмкiндiктерiн салғастыру арқылы төмендегiдей қорытындылар жасауға болады:
WNA (The Global Nuсlеаг Fuel Market, 2001) деректерi бойынша, 2000 жылдың аяғында уранның барлық түрлерінің қоймалардағы коммерциялық қорлары 140 000 тоннаны құраған. Бұл шамамен әлемдегi коммерциялық реакторлардың екі жылдық нормасы, яғни қоймалардағы қорларды реакторлардың қажеттері тұрғысынан уақытша фактор деп қарау керек, ал реакторлардың өздерi - тұрақты фактор.
«Қайталама көздер» деп аталатын қайта кәдеге асырылған уранның, МОХ-отын және қосымша байытылған қалдықтардың рынокке жеткiзiлiмiнiң жалпы көлемi қажеттi мөлшердiң 10%-нан аспайды.
Ядролық энергетиканың уранға деген қажеттерiн өтеудiң алдағы болашақта ұзақ мерзiмдi көзi тек уранды кеніштерде бастапқы өндiру болуы мүмкiн.
№ 2 кесте
OECD мен МАГАТЭ деректерi бойынша, 2001 жылдың аяғындағы уран
ресурстары
Құн санаты | Уран тонналары |
1 кг U/40 US$-нан кем 1 кг U/80 US$-нан кем 1 кг U/130 US$-нан кем | 2 086 000 3 107 000 3 933 000 |
Орташа есеппен қорлардың 60% қазып алған жағдайда өзiндiк құны төмен қорлар (1кг U/40 $-дан кем) тек қазiр жұмыс iстеп тұрған реакторлардың 20 жылдан кем жұмыс iстеуiне ғана жетедi.
Қоймалардағы қорлардың жұмсалуына қарай ядролық энергетиканың қажеттерiн өтеу үшiн табиғи уранды барған сайын көп өндiруге тура келедi. Бірқатар зерттеулерде көрсетiлгендей (МАГАТЭ), өндiрiс көлемiн арттыру мүмкiндiктерi тым шектеулi. Тиiстi баға деңгейi жағдайында Сигар-Лейк (Канада) және Джабилука (Австралия) жобаларын iске асыру, сондай-ақ Өзбекстан мен Қазақстандағы жаңа ЖС кенiштерiн игеру жолымен ғана кен өндiру көлемiн арттыруға болады. Әлемдегі реакторлардың уранға деген қажеттерi мен оларды барлық көздер есебiнен өтеу мүмкiндiктерiн салыстырған кезде тiптi 2005 жылдан бастап-ақ уран тапшылығы болатыны байқалады, бұл уран бағасының едәуiр өсуiне әкеп соқтырады.
3.4. Табиғи уранға арналған бағалар болжамдары
Американдық Их Consulting LLC консалтингтiк компаниясының талдаушылары уран бағасына төмендегідей болжам ұсынады:
№ 2-диаграмма
Ux уранының бағасына арналған үш нұсқа және орташа өлшемдi
маңыз Ux Consulting деректерi, 2002 жылғы шілде
Бұл болжамда ядролық энергетиканың дамуы мен уран өндiруде 2002 жылғы шілдеге дейiнгi барлық өзгерістер ескерiлген. Соңғы оқиғаларды, атап айтқанда АҚШ-та ядролық энергетиканың жандануын және осыған байланысты уранға деген қажетсiнудi ескерсек, 2005 жылға қарай табиғи уранның бағасы Ux Соnsulting негіздiк нұсқасынан төмен, яғни U3O8 бір фунты үшiн 13,5 US$-нан (1 кг уран үшін 35 US$- долларынан) қымбат болмаса арзан болмайды.
