өндiрушiлер, қалғандарының мамандандырылуы - жинақтаушылық бұйымдар,
қосалқы бөлшектер, жөндеу қызметтерiн көрсету және т.б. Сала үшiн
өндiрiстiң, әсiресе түпкiлiктi өнiмдер бойынша жоғары дәрежеде
монополизациялануы тән.
1992-1995 жылдары машина жасау басымдықты салалардың қатарынан
шығарылып тасталған едi, бұл кәсiпорындардың негiзгi капиталын
инвестициялау проблемасын шиеленiстiре түстi, iс жүзiнде олардың
көпшiлiгiн кеңейтiлген ұдайы өндiрiстi, өндiрiстiк қорларды қайта
жаңғыртуды және жаңартуды жүзеге асыру мүмкiндiгiнен айырды (4-кесте)
4-кесте
Инвестицияларды негiзгi капиталға ұдайы айналдырудың көлемi мен
көрсеткiштерi
| 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 |
Машина жасау мен металл өңдеу, барлығы Млн. теңге Млн. АҚШ доллары өнеркәсіптегі инвести. циялардың жалпы көлеміне %-бен Инвестициялардың ұдайы өндіру құрылымы: Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың техникалық қайта жарақтануы мен қайта құрылуы, % Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды кеңейту % Жаңа құрылыстар, % Бірлескен кәсіпорындар мен шетелдік формалардың негізгі капиталына инвестициялар Млн. теңге Млн.АҚШ дол. Өнеркәсіптегі инвестиция лардың жалпы көлеміне %-бен Негізгі қорларды қолданысқа енгізу __ Млн. теңге Млн.АҚШ дол. барлық өнеркәсіпке %-бен | 64 13.76 3.0 | 445 12.44 1.0 75.9 18.1 3.0 1.0 0.027 0.00 | 928 15.23 1.1 83.4 14.1 0.4 99.0 1.62 0.12 830 13.6 1.37 | 597 8.87 0.9 85.2 10.1 0.4 15.0 0.223 0.02 363 5.4 0.55 | 389 5.16 0.5 94.1 0.7 - 12.0 0.15 0.01 499 6.6 0.7 | 849 10.84 0.6 97.3 0.7 0.7 340.0 4.34 0.25 830 10.6 0.86 |
(Қазақстанның Статистикалық жылнамасы, 1998-1999 жылдар, "ҚР құрылысы",
1998-1999 жылдар)
Машина жасау кешенiнiң негiзгi капиталына инвестициялардың өткiр
жетiспеушiлiгi оларды ұдайы өндiрудiң құрылымдық ерекшелiктерiн
айқындады. Соңғы 5 жылда салада iс жүзiнде жаңа құрылыс жүргізiлмей отыр.
Осы жылдары капитал жұмсаудың барлық көлемi дерлiк жұмыс iстеп тұрған
кәсiпорындарды техникалық қайта жарақтауға және қайта жаңғыртуға
бағытталды. Алайда, пайдаланылған инвестициялардың болмашы мөлшерiнен
салыстырмалы түрдегi бұл тұтас алғанда машина жасаудың өндiрiстiк
қуаттарының техникалық жағдайы мен техникалық деңгейiне айтарлықтай әсер
еткен жоқ.
Сала өнеркәсiпте өнеркәсiптiк-өндiрiстiк негiзгi қорларды iске
қосудың және жаңартудың көрсеткiштерi бойынша соңғы орындардың бiрiне ие
болып отыр (4,5-кестелердi қараңыз).
5-кесте
Қазақстанның машина жасау саласы өнеркәсiптiк-өндiрiстiк
негiзгi қорларының (ӨӨНҚ) жай-күйі
(1997 жылдың аяғына)
Өндірістің бейіні | ӨӨНҚ құрылымы, % | ӨӨНҚ-дың ескіруі, % | Жаңарту коэффи. циенті, % | Істен шығу коэффи- циенті, % |
ғима- рат- тар мен құры- лыс- тар | бері- летін қон- дыр- ғылар | маши- налар мен жаб- дық- тар | көлік құрал дары | басқа да негіз гі қор- лар |
Машиналар мен жабдық- тарды өндіру Электр машинасы мен жабдықтарды шығару Радио, теле. видения және байланыс үшін жабдық- тар мен аппаратуралар шығару Медициналық аспаптар, прецизиондық және оптика- лық сайманды сағаттар шығару Автомобиль өнеркәсібі Басқа да көлік құралдарды шығару | 43.7 32.6 45.7 44.4 45.0 37.1 | 5,6 4,1 2,2 7.0 10,1 5,2 | 44.9 55.6 50,0 42.4 38.7 48.0 | 4.0 5,3 2.0 2,7 4,8 6.2 | 1,8 2,4 0.1 3,5 1,4 3,5 | 46.1 54.3 29,3 44,7 54.4 51.6 | 2.0 3,1 10,1 1,2 1.0 2.1 | 9.6 2,3 0.1 2,5 0,4 2,1 |
(Қазақстанның Статистикалық жылнамасы, 1998-1999 жылдар, "ҚР құрылысы"
1998-1999 жылдар)
ӨӨНҚ-ның белсендi бөлiгiн (машиналар, жабдықтар, беру қондырғылары, көлiк
құралдары) пайдаланудың нормативтiк мерзiмдерiнiң бәсең бөлiгiне
(ғимараттар, құрылыстар) қарағанда анағұрлым қысқалығы жағдайды
күрделендiрiп отыр.
Құрылымындағы машина жасау саласы ӨӨНҚ-ның бәсең бөлiгiнiң үлесiне
(басқа негізгi қорлармен бiрге) барлық қордың 40-45%-ы келетiн
болғандықтан, ӨӨНҚ-ның 44-45%-ға тозуы iс жүзiнде саланың өндiрiстiк
аппаратының барлық белсендi бөліктерiнің тозудың шектi-жол берiлетiн
жағдайында екендігін бiлдiредi.
1997 жылдан бастап машина жасау саласы тұтастай алғанда шығынды
болып табылады. 1998 жылы шығынның сомасы 5.275 млн. теңгенi (67,3 млн.
АҚШ долл.) құрады, шығындылық деңгейi - 27,7%.
Саладағы дағдарысы машина жасау өнiмдерi экспортының қысқаруымен
ұштасып отыр (6-кесте).
6-кесте
Машина жасау өнiмдерiнiң экспорты
|
| 1995 ж. | 1996 ж. | 1997 ж. |
| млн.
долл.
| ҚР бойынша
жалпы көлемге
%-бен
| млн.
долл.
| ҚР бойынша
жалпы
көлемге
%-бен | млн.
долл.
| ҚР бойынша
жалпы
көлемге
%-бен |
| ҚР экспорты,
барлығы
Машина жасау
өнiмдерiнiң
экспорты
ТМД елдерiне
ТМД-ң тысқары
жерлерге
Оның iшiнде:
Машиналар,
жабдықтар мен
тетiктер,
электр, радио-,
телеаппаратура,
олардың
бөлшектерi мен
керек-жарақтары
ТМД елдерiне
ТМД-дан
тысқары
жерлерге
Жер бетi, әуе,
су көлiк
құралдары,
олардың
бөлшектерi
мен
керек-
жарақтары
ТМД елдерiне
ТМД-дан
тысқары
жерлерге
Оптикалық,
фото- және
кинемато.
графиялық,
өлшеу
медициналық
және басқа да
аспаптар мен
аппараттар,
сағаттармен,
муз. аспаптар,
олардың
бөлшектерi,
ТМД елдерiне
ТМД-дан
тысқары
жерлерге
Қару-жарақтар,
оқ-дәрiлер
және олардың
бөлшектерi
ТМД елдерiне
ТМД-дан
тысқары
жерлерге | 5250.2
236.0
196.0
40.0
143.1
132.2
10.9
59.4
54.6
4.8
10.0
5.3
4.7
23.5
3.9
19.6
| 100
4.5
3.7
0.8
2.7
2.5
0.2
1.1
1.0
0.1
0.2
0.1
0.1
0.5
0.1
0.4
| 5911
331.1
292.5
38.6
207.2
197.3
9.9
92.1
84.3
7.8
17.7
7.0
10.7
14.1
3.9
10.2
| 100
5.6
4.9
0.7
3.5
3.3
0.2
1.5
1.4
0.1
0.3
0.1
0.2
0.23
0.06
0.17
| 6497.0
249.6
223.0
26.6
160.1
149.1
11.0
70.0
66.1
3.9
9.3
5.2
4.1
10.3
2.6
7.7
| 100
3.8
3.4
0.4
2.5
2.3
0,2
1.1
1.0
0.1
0.14
0.08
0.06
0.16
0.05
0.11
|
таблицаның жалғасы
