33. Орын алған активтер мен міндеттемелердің тиісті келулері мен шығулары табыстың (түсімнің) жəне шығыстардың маңызды сипаттамасы болып табылады. Егер осы түсімдер мен шығулар болып өтсе, онда тиісті кірістер мен шығыстар танылады, əйтпесе олар танылмайды. Қаржы есептілігін əзірлеу жəне ұсыну концепциясында «сенімді түрде анықтала алатын активтің азаюына немесе міндеттеменің көбеюіне байланысты болашақ экономикалық пайдаларда азаю туындаған кезде шығыстар пайдалар мен шығындар туралы есептілікте танылады. Қаржы есептілігін əзірлеу жəне ұсыну концепциясы активтердің немесе міндеттемелердің айқындамасын қанағаттандырмайтын баптарды бухгалтерлік қаржылық жағдай туралы есептілікте тануға рұқсат бермейді» делінген.
34. Қаржы есептілігінде көрсетілген активтерді, міндеттемелерді, кірістерді, шығыстарды жəне ақша қаражатының қозғалысын бағалау кезінде жылдық есептілікті ғана ұсынатын ұйым бүкіл қаржы жылы бойында алынған ақпаратты есепке ала алады. Оны бағалау іс жүзінде жыл басынан бастап есептілікті ұсынған күнге дейін болған кезең негізінде жүзеге асырылады.
35. Жартыжылдық есептілікті беретін ұйым бағалауды жүзеге асыру үшін өзінің қаржы есептілігінде бірінші алты ай үшін жыл ортасында немесе тікелей жартыжылдық аяқталғаннан кейінгі бар ақпаратты, ал он екі айлық кезең үшін - жыл аяғында немесе тікелей жыл аяқталғаннан кейінгі бар ақпаратты пайдаланады. Он екі айлық көрсеткіштер есептілікте бірінші алты ай үшін ұсынылған сомаларды бағалаудағы ықтимал өзгерістерді көрсететін болады. Бірінші алты айлық кезең үшін аралық қаржы есептілігінде ұсынылған сомалар ретроспективті түрде түзетілмейді. Алайда 16А(d) жəне 26-тармақтар бағалауларға кез келген елеулі өзгерістердің сипаты мен сомасының ашылуын талап етеді.
36. Өзінің есептілігін жарты жылда бір реттен жиі өткізетін ұйым кірістер мен шығыстарды қаржы есептілігінің əрбір жиынтығы жасалатын кездегі бар ақпаратты пайдалана отырып, жыл басынан бастап əрбір аралық кезең үшін есептіліктік күнге дейін өткен кезең негізінде айқындайды. Ағымдағы аралық кезеңде ұсынылған кірістер мен шығыстардың сомалары осы қаржы жылының алдыңғы аралық кезеңдерінде ұсынылған сомаларды бағалаудағы кез келген өзгерістерді көрсететін болады. Өткен аралық кезеңдерде ұсынылған сомалар ретроспективті түрде түзетілмейді. Алайда 16 А (d) жəне 26-тармақтар есептіліктік бағалауларға кез келген елеулі өзгерістердің сипаты мен сомасының ашылуын талап етеді.
Маусымдық, циклды немесе кездейсоқ алынатын түсім
37. Қаржы жылының ішінде алынатын маусымдық, циклды немесе кездейсоқ түсім, егер болжамдар жəне кейінге қалдыру ұйымның қаржы жылының аяғында бөлінбейтін болса, онда болжанбауға немесе аралық есептілік күнгі жағдайы бойынша көшірілмеуі тиіс.
38. Мысалдарға дивидендтік кіріс, лицензиялық төлемдер жəне мемлекеттік субсидиялар кіреді. Бұдан басқа, кейбір ұйымдар басқа аралық кезеңдерге қарағанда, қаржы жылының белгілі бір аралық кезеңдерінде молырақ түсім алады, мысалы, бөлшек сауда жасайтын саудагерлердің маусымдық түсімі. Мұндай түсім ол туындаған жағдайда ғана танылады.
Қаржы жылының ішінде біркелкі емес шығындар
39. Ұйымның қаржы жылының ішінде біркелкі туындамаған шығындары, егер жəне тек қана егер де шығындардың бұл түрін болжау жəне қаржы жылының аяғына көшіру орынды болса ғана, аралық есептіліктің мақсаты үшін болжануы жəне көшірілуі тиіс.
Тану жəне бағалау қағидаттарын қолдану
40. В қосымшасы 28-39-тармақтарда белгіленген тану мен бағалаудың жалпы қағидаттарын қолдану мысалдарын қамтиды.
Бағалауларды пайдалану
41. Аралық қаржы есептілігінде қолданылуы тиіс бағалау рəсімдері алынатын ақпараттың сенімділігіне жəне ұйымның қаржылық жағдайы мен қызметінің нəтижелерін пайымдау үшін маңызы бар барлық елеулі қаржылық ақпараттың тиісінше ашылғанына кепілдік беруі тиіс. Жылдық, сондай-ақ аралық қаржы есептілігіндегі сомалары орынды бағалауларға негізделетіндіктен, аралық қаржы есептілігін дайындау, жалпы алғанда, жылдық қаржы есептілігін жасауға қарағанда бағалау əдістерін көбірек қолдануды талап ететін болады.
42. С қосымшасы аралық кезеңдерде есептіліктік бағалауды пайдаланудың үлгілерін келтіреді.
| Аралық кезеңдердің есептілігінде бұрын көрсетілгендерді қайта есептіліктеу |
43. Есеп саясатындағы өзгеріс, қандай да бір жаңа ХҚЕС (IFRS) ауысуды белгілеген өзгерісті қоспағанда, міндетті түрде мыналар арқылы көрсетілуі тиіс:
(а) ағымдағы қаржы жылының осының алдындағы аралық кезеңдердегі жəне 8 ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес жылдық қаржы есептілігінде қайта есептелетін осының алдындағы қаржы жылдарының салыстырылып отырған аралық кезеңдеріндегі қаржы есептілігін қайта есептеу; немесе
(b) қаржы жылының басында шын мəнісінде жаңа есеп саясатын қолданудың барлық алдыңғы кезеңдерге тиісті жиынтық ықпалын айқындау мүмкін болмаған кезде - жаңа есеп саясатын келешекте шын мəнісінде мүмкін болатын барынша ертерек күннен бастап қолдану үшін, ағымдағы қаржы жылының осының алдындағы аралық кезеңдердегі жəне осының алдындағы қаржы жылдарының салыстырылып отырған аралық кезеңдеріндегі қаржы есептілігін түзету.
44. Бұрынғы қағидаттың мақсаты бүкіл қаржылық жыл бойына тұтастай операциялардың нақты сыныбына бірыңғай есеп саясатын қолдануды қамтамасыз етуден тұрады. 8 ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес, есеп саясатындағы өзгеріс, егер мұны орындау іс жүзінде қаншалықты мүмкін болса, онда ұзап кеткен соншалықты уақыттағы осының алдындағы кезеңнің қаржылық деректерін қайта есептіліктей отырып, ретроспективті қолдану арқылы көрсетіледі. Алайда, өткен қаржылық жылға қатысты түзетудің жиынтық сомасын іс жүзінде айқындау мүмкін болмаса, онда 8 ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес тиісті жаңа есеп саясаты келешекте шын мəнісінде мүмкін болатын неғұрлым ертерек күннен бастап қолданылады. 43-тармақта ұсынылған қағидаттың күші не ретроспективті түрде, не, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, перспективті түрде қаржы жылының басынан кешіктірмей, ағымдағы қаржы жылы жүргізілген есеп саясатындағы кез келген өзгерісті қолдануды талап етуден тұрады.
45. Есеп саясатындағы өзгерісті ағымдағы қаржылық жыл ішіндегі аралық күнгі жағдай бойынша көрсетуге рұқсат беру бір қаржылық жылдың ішінде операциялардың нақты сыныбына əр түрлі екі есеп саясатын қолдануға мүмкіндік берген болар еді. Мұның өзі аралық бөлудегі қиындықтарға, операция нəтижелерін бұрмалауға, аралық кезеңнің ақпаратын талдауды жəне түсінуді күрделендіруге əкеліп соққан болар еді.
46. Осы Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты 1999 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін басталатын кезеңдерді қамтитын қаржылық есепке қатысты күшіне енеді. Стандартты мерзімінен бұрын қолдану құпталады.
47. 1 ХҚЕС (IAS) (2007 жылғы редакция) бойынша ХҚЕС-тарында (IFRS) қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен бірге 4-, 5-, 8-, 11-, 12- жəне 20-тармақтарына түзетулер енгізілді. 13-тармағы алынып тасталды жəне 8А жəне 11А тармақтары қосылды. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 1 ХҚЕС-ын (IAS) (2007 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.
48. 3 ХҚЕС(IFRS) (2008 жылғы редакция) бойынша 16(і) тармағына түзетулер енгізілді. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 3 ХҚЕС-ын (IFRS) (2008 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.
49. 2010 жылдың мамырында жарияланған ХҚЕС-қа Жетілдірулер (IFRS) 15-,27-,35- жəне 36-тармақтарға түзетулер енгізіп, 15А-15С жəне 16А тармақтарын қосып, 16-18 - тармақтарды жойды. Ұйым ол түзетулерді 2011 жылдың 1 қаңтарынан немесе одан кейінгі кезеңде қолдануы тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді мерзімінен ерте қолданса, онда ол бұл жəйтті ашып көрсетуі тиіс.
50. 2011 жылды мамыр айында 13-ші ХҚЕС 16A (j) тармағын шығарды. Ұйым 13-ші ХҚЕСын қолданғанды осы өзгерісті ескеруі тиіс.
51. Басқа жиынтақ табыс жайлы ақпаратты ашып көрсету (1-ші ХҚЕСына Түзету), 2011 жылдың маусым айында қабылданды, 8, 8A, 11A және 20 тармақтарын түзетті.Ұйым 1-ші ХҚЕСын қолданғанды 2011 жылдың масым айында қабылданған осы өзгерістерді ескеруі тиіс.
52. 2012 жылы мамыр айында шығарылған 2009-2011 Кезеңдегі Жылдық Жетілдірулер 5-ші тармаққа өзгертулер енгізілген. Кәсіпорын 8-ші ХҚЕС-е(IAS) Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер мен қателер сәйкес 2013 жылдың 1 қаңтарының басына дейін және одан кейінгі кезеңде мына көрсетілген өзгертулерді қолдану керек. Ертерек қолдануға да болады. Егер де ұйым ертерек қолданса, онда ол фактілерді ашып қарауы тиіс.
53. 2012 жылы мамыр айында шығарылған 2009-2011 Кезеңдегі Жылдық Жетілдірулер 16A тармағына өзгертулер енгізілген. Кәсіпорын 8-ші ХҚЕС-е(IAS) Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер мен қателер сәйкес 2013 жылдың 1 қаңтарының басына дейін және одан кейінгі кезеңде мына көрсетілген өзгертулерді қолдану керек. Ертерек қолдануға да болады. Егер де ұйым ертерек қолданса, онда ол фактілерді ашып қарауы тиіс.
54. 2012 жылы қазан айында шыққан Инвестициялық Ұйымдар (10 ХҚЕС(IFRS), 12 ХҚЕС(IFRS), және 27 ХҚЕС(IAS)) 16A тармағын өзгертті. Ұйым бұл түзетуді осы күннен немесе 2014 жылдың 1 қаңтарынан кейін қолдануға тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат беріледі. Егер ұйым түзетуді ертерек қолданса, ұйым бұл жайтты ашып көрсетуі тиіс және енгізілген барлық түзетулер қолданысқа енеді.
[2] Осы тармаққа 34 ХҚЕС -ның (IAS) қолданылу саласын айқындау үшін 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына Жетілдірулер (IFRS) бойынша түзетулер енгізілді.
