Соңғы жылдары жүк тасымалы көлемінің өсуі байқалды, 2005 жылы қолданыстағы жылжымалы құраммен 550 мың тонна жүк тасымалданды, бұл 2004 жылдың жүк тасымалы көлемінен 1,2 есе ұлғайғандығын көрсетеді.
Жайық-Каспий бассейнi
Өзен бойынша су көлігімен тасымалданатын негізгі жүктер:
минералдық-құрылыс жүктер;
металл және металл конструкциялары.
Бұрын Ертіс өзені бойынша жыл сайын 2 447 мың тоннаға дейін жүк тасымалданған.
2005 жылдың навигациясында Жайық-Каспий бассейнінің кәсіпорындары 296 мың тоннаға дейін жүк тасымалдады немесе 90 жылдардың басында тасымалданған жүктің көлемінен 8,6%.
2005 жылдың навигациясында мынадай жүктерді тасымалдау жүзеге асырылды: құм-қиыршықтас қоспасы (ҚҚҚ) - 122 мың тонна, қиыршықтас - 115 мың тонна, құбырлар - 4 мың тонна, азықтық ұлу қабыршағы - 35 мың тонна, темірбетонды конструкциялар - 20 мың тонна.
ҚҚҚ мен қиыршықтасты тасымалдау Орал-Атырау автожолын салуды жүзеге асырушы итальян фирмасының атына жүргізілді. ҚҚҚ-ты тасымалдау оны Орал қаласы ауданындағы сағалық карьерлерден тиеу Көшім, Чапай, Набатов, Жасыл Жарларда 98 км-ден 350 км-ға дейінгі қашықтыққа түсірумен жүргізілді.
Қиыршықтасты өндіру оны автокөлікпен Мамай Жарының жағалауына шығарумен одан әрі өзен кемелеріне тиеумен индер карьерлерінде жүргізілді. Қиыршықтасты Индер кентінен жоғары Антоновка және Жасыл Жарға дейін 130-дан 185 км-ға дейінгі қашықтыққа тасымалдау жүргізілді.
Ұлу тас қабыршағын өндіру Зюйдвестовая шалыга кен орнында жүргізілді. Құс фабрикалары үшін кейін темір жол көлігімен тұтыну орнына тасымалдаумен тасымалдау өзен көлігі кемелерімен 57 км қашықтыққа Атырау қаласына дейін жүзеге асырылады.
Қашаған кен орнын өндіруді жүргізуші компаниялар үшін көлемді емес темірбетонды конструкциялар мен жабдықты 200 км-ге дейін қашықтыққа тасымалдау.
Iле-Балқаш бассейнi
Өзен бойынша су көлігімен тасымалданатын негізгі жүктер:
минералдық-құрылыс жүктер;
балық өнімдерін өндіру және тасымалдау.
90 жылдардың басында Қапшағай су қоймасы мен Іле өзені бойынша (Қапшағай қаласы портынан Борохудзир айлағына дейін) көмір, құрама жем, құм, қиыршықтас, орман, мұнай өнімдері, кен, контейнерлердің жүк тасымалы жасалды. Жүк тасымалы көлемі сәуірден бастап қараша айын қоса алғандағы навигация кезеңінде 800 мың тонна жүкке және круиздік бағыттарда 5 мың адам жолаушыға дейін жетті.
Қазіргі уақытта Қапшағай су қоймасы бойынша Қапшағай қаласының портына 30 мың тонна көлемінде тек минералдық-құрылыс жүктерін және круиздік бағыттарда 1,5 мың адамға дейін тасымалдау жүзеге асырылады.
Балқаш өзенінде 1996 жылға дейін жыл сайын 120 мың тоннаға дейін минералдық-құрылыс жүктер, 45 мың тонна балық өнімі, 20 мың тонна бақша дақылдары және 3,5 мың жолаушы тасымалданды.
Қазіргі уақытта Балқаш көлінде круиз-туристік бағыттарда 1 мың жолаушыға дейін, сондай-ақ балық өнімін өндіру мен тасымалдау 43 мың тоннаға дейінгі көлемде тасымалдануда.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтеріне сәйкес статистика бойынша 2005 жылғы навигация кезінде өзен көлігімен 825 мың тонна әртүрлі жүк тасымалданған, бұл 2004 жылғы деңгейге қарағанда 144,2% құрайды, жүк айналымы 89 млн. т/км немесе 108,6% құрайды.
Халықаралық тәжірибе
Өзен көлігі жүктердің үлкен көлемдерін жеткізудің басқа мүмкіндігі болмағандықтан Ресей Федерациясының көптеген өңірлері үшін маңызды стратегиялық қызмет түрлерінің бірі болып табылады.
Экономика үшін өзен көлігінің ерекше маңызын және жүк тасымалының болжанған өсуін ескере отырып, Ресей Федерациясының Көлік министрлігі 2003 жылдың маусым айынан бастап ішкі су көлігімен жүк тасымалының көлемін ұлғайту перспективасын ескерумен, қолданыстағы бассейндердің (Енисей, Волга-Дон, Обь-Иртыш) магистральдық су жолдарының кепілденген өлшемдерін сақтау мен арттырудың бағдарламаларын бекітті.
Ішкі су жолдарын күтіп ұстаудағы, сервистік инфрақұрылымды дамытудағы, техникалық флотты арттырудағы проблеманы, сондай-ақ барлық бөлінген қаражаттың бағытталуына және жолшылардың оларды пайдалануына объективті және толығымен бақылау проблемасын шешу бағдарламаның негізгі акценті болып табылды.
Бағдарламаның іске асырылуы кеме навигациясын дамыту, арналық іздестіру және тралдық жұмыстарды орындау сияқты мәселелерді шешті.
Көптеген жүзбелі және жағалаудағы, тұманда немесе орман өрттерінің түтінінен көрінбейтін белгілер бойынша көру бағдарғысының орнына спутниктік бағдарғының әдістерін пайдаланатын жүйе, жол кемелеріне қазіргі заманғы арналық іздестіру кешендері енгізілді.
Ішкі су жолдарын кеме жүзетін жай-күйде ұстауды тиімді қамтамасыз ету және тиісінше өзен көлігіне жүктің кейбір түрлерінің қайта бағытталуы жүк тасымалының қазіргі көлемдерін 2005 жылы 1,5 есе ұлғайтуға мүмкіндік берді.
3.3. Көлік флотының ағымдағы жай-күйін талдау
Ішкі су жолдарында жолаушылар мен жүктің тасымалын жекеменшікті кеме иеленушілер жүзеге асырады, олардың негізгілері:
Ертіс өзені бассейнінде: «Ертіскөлік» ЖШС, «Отей» ЖШС, «Алтайимпорт» ЖШС, «Жоғарғы Ертіс өзен пароход шаруашылығы» ЖШС, «Павлодар өзен флоты» АҚ;
Жайық өзенінің бассейнінде: «Флот» ЖШС, «Нева-Каспий» ЖШС, «Құрсай-7» ЖШС;
Іле-Балқаш бассейнінде: «Көктас» ЖШС, «Айна cу» ЖШС, «Балқаш балық фирмасы» ЖШС, «Қазақстан Балқаш балық» ЖШС, «Alpina three stars» ЖШС.
Ықтимал жүк тасымалдаушыларын анықтау жөнінде жүргізілген зерттеулер бойынша, шағын өлшемді, қызметтік жүріп-тұратын, серуендеу және техникалық флотты қоспағанда, Қазақстанда тіркелген флоттың 821 бірлігінен жүк-жолаушы тасымалы процесіне флоттың тек 345 бірлігі қатысады.
2005 жылдың навигациясында ірі тоннажды флотты пайдалануға байланысты күрделіліктен көлік процесіне көлік флотының 314 бірлігі қатысты, соның ішінде:
Ертіс бассейнi
| Р/с № | Кеме үлгілері | Бірлік саны | Жалпы жүк көтергішті (жолаушылар сыйымдылығы) тонна (адам) | 2005 жылдың навигациясында жұмыс істеген флоттың бірлік саны | Жоспарланатын сатып алу, бірлік |
| 2010 жылға дейін | 2012 жылға дейін |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| | «Ертіс кеме қатынасы компаниясы» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 9 | 669 | 9 | - | 2 |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 12 | 20655 | 9 | 1 | 1 |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 5 | 1340 | 2 | - | 2 |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 7 | - | 5 | 1 | 1 |
| 5 | Қосалқы кемелер | 9 | - | 9 | - | - |
| 6 | Өзгелері | 1 | - | 1 | - | - |
| | Жиыны | 43 | | 35 | 2 | 6 |
| | «Ертіскөлік» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 1 | 212 | - | - | 1 |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 3 | 3900 | 1 | - | 2 |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 2 | 1170 | 1 | - | 2 |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 2 | - | 1 | - | 1 |
| 5 | Қосалқы кемелер | 5 | - | 3 | - | - |
| | Жиыны | 13 | | 6 | - | 6 |
| | «Алтайимпорт» ЖШС |
| 1 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 3 | 2200 | 3 | 1 | 1 |
| 2 | Қосалқы кемелер | 3 | - | 3 | - | - |
| | Жиыны | 6 | | 6 | 1 | 1 |
| | «Жоғарғы Ертіс өзен пароход шаруашылығы» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 1 | 30 | 1 | 1 | 1 |
| 2 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 29 | 29385 | 29 | 1 | 3 |
| 3 | Тіркеп сүйрегіштер | 8 | - | 7 | - | 1 |
| 4 | Қосалқы кемелер | 3 | 30 | 3 | - | - |
| 5 | Өзгелері | 14 | - | 14 | - | - |
| | Жиыны: | 55 | | 54 | 2 | 5 |
| | «Павлодар өзен порты» АҚ |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 4 | 548 | 4 | - | - |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 1 | 500 | 1 | - | - |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 8 | 8000 | 8 | 1 | 9 |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 7 | - | 4 | - | - |
| 5 | Қосалқы кемелер | 3 | - | 3 | - | - |
| 6 | Өзгелері | 2 | 520 | 2 | - | - |
| | Жиыны | 25 | | 22 | 1 | 9 |
| | «Речник и К» ЖШС |
| 1 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 2 | 2000 | 2 | - | 1 |
| 2 | Тіркеп сүйрегіштер | 1 | - | 1 | - | 1 |
| 3 | Қосалқы кемелер | 1 | - | 1 | - | - |
| | Жиыны | 4 | | 4 | - | 2 |
| | Өзгелері |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 3 | 123 | 3 | - | - |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 1 | 600 | 1 | - | - |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 4 | 3100 | 4 | - | - |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 4 | - | 4 | - | - |
| 5 | Қосалқы кемелер | 1 | - | 1 | - | - |
| | Жиыны | 13 | | 13 | - | - |
| | Ертіс бассейні бойынша барлығы |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 18 | 1582 | 17 | 1 | 4 |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 20 | 27855 | 15 | 2 | 4 |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 50 | 44995 | 46 | 2 | 17 |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 29 | - | 22 | 1 | 4 |
| 5 | Қосалқы кемелер | 25 | 30 | 23 | - | - |
| 6 | Өзгелері | 17 | 520 | 17 | - | - |
| | Жиыны: | 159 | | 140 | 6 | 29 |
Жайық-Каспий бассейні
| Р/с № | Кеме үлгілері | Бірлік саны | Жалпы жүк көтергішті (жолаушылар сыйымдылығы) тонна (адам) | 2005 жылдың навигациясында жұмыс істеген флоттың бірлік саны | Жоспарланатын сатып алу, бірлік |
| 2010 жылға дейін | 2012 жылға дейін |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| | «Жайықөзенфлоты» АҚ |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 4 | 543 | 3 | - | - |
| 2 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 14 | 7800 | 9 | - | - |
| 3 | Тіркеп сүйрегіштер | 10 | - | 10 | - | - |
| 4 | Қосалқы кемелер | 4 | - | 4 | - | - |
| 5 | Өзгелері | 11 | 1160 | 8 | - | - |
| | Жиыны: | 43 | | 34 | | |
| | «Флот» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 2 | 200 | 1 | 2 | 1 |
| 2 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 11 | 6800 | 11 | 1 | 3 |
| 3 | Тіркеп сүйрегіштер | 10 | - | 9 | - | 1 |
| 4 | Қосалқы кемелер | 4 | - | 4 | - | - |
| 5 | Өзгелері | 7 | 420 | 7 | - | - |
| | Жиыны | 32 | | 31 | 3 | 5 |
| «Нева-Каспий» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 4 | 360 | 4 | - | - |
| 2 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 4 | 2800 | 4 | - | - |
| 3 | Тіркеп сүйрегіштер | 4 | - | 4 | - | |
| | Жиыны | 12 | | 12 | - | - |
| | «Атыраубалық» АҚ |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 1 | 100 | 1 | - | - |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 4 | 233,6 | 4 | - | 1 |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 1 | 150 | - | 2 | - |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 7 | - | 7 | - | - |
| 5 | Қосалқы кемелер | 1 | - | 1 | - | - |
| | Жиыны | 14 | | 13 | 2 | 1 |
| | «Құрсай-7» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 2 | 200 | 2 | - | 1 |
| 2 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 9 | 4100 | 8 | - | 2 |
| 3 | Тіркеп сүйрегіштер | 4 | - | 4 | - | 1 |
| 4 | Қосалқы кемелер | 3 | - | 2 | - | - |
| | Жиыны | 18 | | 16 | - | 4 |
| | Жайық-Каспий бассейні бойынша барлығы |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 13 | 1403 | 11 | 2 | 2 |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 4 | 233,6 | 4 | - | 1 |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 39 | 21650 | 36 | 3 | 5 |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 22 | - | 21 | - | 2 |
| 5 | Қосалқы кемелер | 12 | - | 11 | - | - |
| 6 | Өзгелері | 11 | 1160 | 8 | - | - |
| | Жиыны | 101 | | 91 | 5 | 10 |
Іле-Балқаш бассейні
| р/с № | Кеме үлгілері | Бірліксаны | Жалпы жүк көтергішті (жолаушылар сыйымдылығы) тонна (адам) | 2005 жылдың навигациясында жұмыс істеген флоттың бірлік саны | Жоспарланатын сатып алу, бірлік |
| 2010 жылға дейін | 2012 жылға дейін |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| | «Көктас» ЖШС |
| 1 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 11 | 3600 | 10 | 2 | - |
| 2 | Тіркеп сүйрегіштер | 10 | - | 10 | - | 1 |
| 3 | Қосалқы кемелер | 2 | - | 2 | - | - |
| | Жиыны: | 23 | | 23 | 2 | 1 |
| | «Қапшағайөзенпорты» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 3 | 400 | 2 | - | 1 |
| 2 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 3 | 1300 | 3 | - | 2 |
| 3 | Қосалқы кемелер | 1 | - | 1 | - | 1 |
| | Жиыны: | 7 | | 6 | - | 4 |
| | «Балқашбалық фирмасы» ЖШС |
| 1 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 2 | 120 | 2 | - | - |
| 2 | Тіркеп сүйрегіштер | 3 | - | 3 | - | - |
| 3 | Қосалқы кемелер | 7 | - | 7 | - | - |
| 4 | Өзгелері | 28 | 280 | 28 | - | |
| | Жиыны: | 40 | | 40 | - | - |
| | «Қазақстан Балқашбалық» ЖШС |
| 1 | Тіркеп сүйрегіштер | 1 | - | 1 | - | - |
| 2 | Қосалқы кемелер | 2 | - | 2 | - | - |
| 3 | Өзгелері | 9 | 80 | 9 | - | |
| | Жиыны: | 12 | | 12 | - | - |
| | «Alpina three stars» ЖШС |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 4 | 50 | 4 | - | - |
| | Жиыны: | 4 | | 4 | - | - |
| | Іле-Балқаш бассейні бойынша барлығы |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 7 | 450 | 6 | - | 1 |
| 2 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 15 | 5020 | 14 | 2 | 2 |
| 3 | Тіркеп сүйрегіштер | 14 | - | 14 | - | 1 |
| 4 | Қосалқы кемелер | 12 | - | 12 | - | 1 |
| 5 | Өзгелері | 37 | 360 | 37 | - | - |
| | Жиыны: | 23 | | 22 | 2 | 5 |
| | Қазақстан Республикасы бойынша барлығы |
| 1 | Жолаушылар кемелері | 38 | 3435 | 34 | 3 | 7 |
| 2 | Өздігінен жүретін жүк кемелері | 24 | 28088,6 | 19 | 2 | 5 |
| 3 | Өздігінен жүрмейтін жүк кемелері | 104 | 71665 | 96 | 7 | 24 |
| 4 | Тіркеп сүйрегіштер | 65 | - | 57 | 1 | 7 |
| 5 | Қосалқы кемелер | 49 | 30 | 46 | - | 1 |
| 6 | Өзгелері | 65 | 2040 | 62 | - | - |
| | Жиыны: | 345 | | 314 | 13 | 44 |
345 бірлік жүк флотының жалпы жүккөтергіштігі 99 754 тоннаны құрайды, ол навигацияда 9 тоннаға дейін жүк тасымалдауға қабілетті.
Ірі тоннажды көлік флотын тиімді пайдалануға кедергі келтіретін, кідіртетін фактор кеме жүрісінің жеткіліксіз габариті болып табылады.
3.4. Мемлекеттік техникалық өзен флотының жай-күйін талдау
Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрінің 1995 жылғы 14 наурыздағы № 54 бұйрығымен бекітілген Өзен флотын техникалық пайдалану ережесіне сәйкес кемелердің жай-күйі кемелерге біліктілік органдары ұсынатын талаптарға, ішкі су жолдары бойынша жүзу ережесіне, қауіпсіздік техникасының, өрт қауіпсіздігі талаптарына, санитарлық және техникалық нормаларға, халықаралық конвенциялар мен келісімдерге сәйкес келуі тиіс.
Көрсетілген талаптарға сәйкес келмейтін кемелер пайдалануға жіберілмейді, ал қызмет мерзімі өтуімен есептен шығаруға жатады.
Белгіленген талаптарға қатысты төмендетілген параметрлері бар кемелер жыл сайын кеменің негізгі буындарын түгендеу мен ақаусыздандыру жүргізумен пайдалануға шектеулі жарамды деп танылады.
Республикалық мемлекеттік қазыналық су жолдары кәсіпорындарының теңгерімінде 126 бірлік флот бар, соның ішінде:
Жабдықтау флотының кемелерi
Барлығы 49 бірлік, соның ішінде:
5 бірлікті (10,2%) пайдалануға тыйым салынған және есептен шығаруға жатады;
5 бірлік (10,2%) қызмет ету мерзімін қысқартумен пайдалануға шектеулі жарамды деп танылған;
39 бірлік (79,8%) пайдалануға жарамды деп танылған, бірақ шекті мерзімі бар және кезең-кезеңмен ауыстыруға жатады.
Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 1997 жылғы 17 шілдедегі № 519 бұйрығымен бекітілген Ішкі су жолдарының навигациялық жабдығын күтіп ұстау жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жалпы ұзақтығы 3 982 км су жолдарының қызмет көрсетілетін учаскелері 1, 2 және 3 күрделілік топтары учаскелеріне бөлінеді, соның ішінде:
1 күрделілік тобы учаскелеріне жалпы ұзақтығы 858 км (1 теплоходқа 50-60 км) су жолдары жатқызылған;
2 күрделілік тобы учаскесіне жалпы ұзақтығы 1816 км (1 теплоходқа 60-80 км) су жолдары жатқызылған;
3 күрделілік тобы учаскесіне жалпы ұзақтығы 1308 км (1 теплоходқа 80-100 км) су жолдары жатқызылған.
Осы Нұсқаулыққа сәйкес жабдықтау флоты кемелеріне ағымдағы қажеттілік:
(858/55) + (1816/70) + (1308/90) - 49 = 7 бірлікті құрайды.
2005-2006 жылдары жабдықтау флоты кемелерінің 3 бірлігін сатып алуды ескере отырып, жабдықтау флотындағы ағымдағы қаттылық 4 бірлікті құрайды.
Жоғарыда келтірілген деректерге сәйкес кеме қатынасы навигациялық жағдайға көрсетілген су жолдарында қызмет көрсету үшін 56 кеме қажет. Қазіргі уақытта осы кеме қатынасы су жолдарына қызмет етудің жоғары мерзімімен 49 теплоход қызмет көрсетеді. Кемелердің жеткіліксіз саны, сондай-ақ навигация ішінде оларды жүйелі жөндеу кеме қатынасы су жолдарын күтіп ұстау сапасына әсер етеді және оларды күтіп ұстауға қосымша қаржы шығындарын туындатады.
Кеме қатынасы су жолының бұрын пайдаланылмаған учаскелерін іске қосылуын ескерумен жабдықтау флоты кемелеріне жалпы қажеттілік 2012 жылға дейін 13 бірлікті құрайды.
Навигация жабдығына қызмет көрсету үшін жабдықтау флотының қажетті саны болмауына қарай оны күтіп ұстауға арналған шығыстар ұлғаюда, бұл ЖЖМ, материалдарды сатып алуға қосымша шығындарды, негізгі құралдардың тозуын, теплоходтарды техникалық жарамды жай-күйде ұстау жөнінде жөндеу жұмыстарын жүргізуге арналған қаражатты ұлғайтуды туындатады.
Түбін тереңдету техникасы
Кеме жүрісі габариттерін қамтамасыз ету, су жолдарының гидрологиялық жай-күйін жақсарту түбін тереңдету техникасымен және өзге де машиналармен және жабдықпен (бұдан әрі - мамандандырылған техникалық флот) қамтамасыз етіледі. Мамандандырылған техникалық флоттың құрамына мыналар кіреді: жүзбелі крандар, качкрандар, жер снарядтары мен жер сорғыштар, мотоәкелгіштер, шағын қайықтар.
Қазіргі уақытта мамандандырылған техникалық флоттың 18 бірлігінен 5 бірлік (27,7%) тыйым салынған жай-күйде және есептен шығаруды қажет етеді, 2 бірлігі (11,1%) шектеулі жарамды және 11 бірлігі (61,2%) пайдалануға жарамды деп танылған.
2 бірлік (пайдалануға тыйым салынғандардан) Іле және Балқаш бассейндерінің кәсіпорындарына жатады, оларға осы өңірдің бақылау-қадағалау органдары кеме қатынасы қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында қызмет көрсетілетін су жолдары шекті қайраңдарында түбін тереңдету жұмыстарын жедел жүргізуді ұйғарған. Ұйғарымда көрсетілген іс-шараларды іске асыру мамандандырылған флоттың болмау жағдайында мүмкін емес.
Негізгі қорлары құрылымына Жайық-Каспий каналы кіретін Атырау республикалық мемлекеттік қазыналық су жолдары кәсіпорнында түбін тереңдету техникасы жоқ. Осы себептен 2004 - 2005 жылдары оны қайта жаңарту жөніндегі жұмыстарды жүргізу қажет болды. Жайық-Каспий каналын қайта жаңартуға республикалық бюджеттен жалпы шығындар 827 млн. теңгені құрады.
Жайық-Каспий каналын қайта жаңартқаннан кейін тиісті кепілді тереңдікті жыл сайын қамтамасыз ету үшін оны қайта жаңарту жөніндегі жұмыс жобасында жыл сайын шамамен 500 мың шаршы метр көлемінде жөндеу түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу көзделген. Кәсіпорында өзінің мамандандырылған техникасының болмауы оны шетелдік компаниялардан тартуды талап етеді.
2004 жылы Павлодар және Шығыс Қазақстан республикалық мемлекеттік қазыналық су кәсіпорындарының КПЛ 5-30 жобасының 2 бірлік жүзбелі кранын сатып алуы және "Ақтау халықаралық теңіз сауда порты" РМК-дан Орал республикалық мемлекеттік қазыналық су кәсіпорнына өздігінен жүретін жер снарядын беру осы санат бойынша флоттың жай-күйіне оң әсер етті.
Ішкі су жолдары бойынша кеме қатынасының қарқындылығын ұлғайту бойынша болжамдарды негізге ала отырып, мамандандырылған техникалық флотты сатып алуға жалпы қажеттілік 2012 жылға дейін 22 бірлікті құрайды.
Қосалқы флот кемелерi
Қосалқы флот кемелері жағдайлық флотқа, түбін тереңдету техникасына кешенді қызмет көрсету жөнінде қосалқы жұмыстарды орындауға, сондай-ақ кеме жүретін су жолдарын күтіп ұстауға байланысты басқа да жұмыстарды жүргізуге арналған.
Қосалқы флот кемелеріне мыналар жатады: тіркеп сүйрегіштер, пайдаланған және фекальдық суларды жинауыштар, баржалар, отын құйғыштар, брандвахталар, мотоәкелгіштер, жол мастерінің катерлері, сүңгуірлік боттар және басқа да мамандандырылған кемелер.
Қазіргі уақытта қосалқы флоттың 59 бірлігінен 8 бірлік (13,6%) тыйым салынған жағдайда, 10 бірлік (17,0%) шектеулі жарамды және 41 бірлік (69,4%) пайдалануға жарамды деп танылған. Шағын өлшемді кемелер оларды пайдалану мерзімдерінің шектеулігін (5 жылға дейін) ескере отырып, есептен шығарылған ( 1999 жылға дейін).
2006 жылғы 1 қаңтардағы жай-күй бойынша кәсіпорындардың кеме қатынасы қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін орындалатын жұмыстарды жүзеге асыру үшін қажетті қосалқы флот кемелерін қосымша сатып алу қажеттілігі 45 бірлікті құрады.
Мемлекеттік техникалық өзен флотының жалпы жай-күйі және қосымша техникалық флотқа қажеттілік 2-диаграммада көрсетілген.
2-диаграмма
Техникалық флоттың жай-күйі және қосымша техникалық
флотты сатып алу қажеттілігi
3.5. Кеме қатынасы шлюздерінің жай-күйін талдау
Өскемен бір камералы кеме қатынасы шлюзі өзінің конструкциясы мен техникалық сипаттамасы бойынша шахталық үлгідегі, ұзындығы 80 км-ге дейін жасанды көл-су қоймасының таулы тар шатқалында орналасқан, су қысымының биіктігі 42 м бірегей құрылыс болып табылады.
1953 жылдың 3 маусымында бірінші шлюздеу жүргізілген. Өскемен шлюзі жұмыс істеуінің барлық уақытында 57851 шлюздеу жүргізілген және 82681 бірлік флот өткізілген.
Шлюзді 53 жыл пайдаланған уақытында бетондық және металдық конструкциялардың бір бөлігі бұзылды, коррозиялық тозды, оларды күрделі жөндеу немесе ауыстыру қажеттілігі пайда болды.
Өскемен шлюзінің іс жүзіндегі жағдайын анықтау үшін 2001 жылы "Ленгидросталь" СПҚТБ (Санкт-Петербург қаласы) тартумен Энергетикалық құрылыстардың ғылыми-зерттеу институты (Мәскеу қаласы) шлюздің бетондық және металдық конструкцияларына аспаптық зерттеу жүргізген.
Зерттеу нәтижесі бойынша шлюздің жұмыс жасайтын және авариялық-жөндеу қақпаларының металдық конструкциялары оларды ауыстыруды қажет ететін қауіпті ауытқу жағдайында екендігі туралы қорытынды жасалды. Қақпалардың металдық қонструкцияларының кейбір конструктивтік элементтеріндегі қауіп рұқсат етілген жүктемеден 30%-дан 90%-ға дейін асады. Уақытша пайдалану қажеттілігі кезінде (жаңа қақпалар орнатылғанға дейін) металдық конструкцияларды күшейту, ақауларды жою, коррозияға қарсы жұмыстарды жүргізу жөніндегі жөндеу жұмыстарын орындау қажет.
Бұқтырма кеме қатынасы шлюзі Шығыс Қазақстан облысының Серебрянск қаласының маңында Ертіс өзені оң жақ жағалауының жартас массивінде орналасқан, 1963 жылы пайдалануға берілген және оның су қысымының биіктігі 68,6 м төрт кеме өткізу камерасы бар.
Бұқтырма шлюзінің қауіпсіз жұмысын және Ертіс-өзенінде қауіпсіз кеме қатынасын қамтамасыз ету үшін жалпы (Қазақстан Республикасы шегінде 2-ші, 3-ші, 4-ші және 5-ші шлюз басының қақпаларын қайта жаңартуға арналған жобаны, екі жақты қақпаларды қайта жаңарту жөніндегі жұмыстарды жүргізуге төрт жинақты сметаны және 2-ші, 3-ші, 4-ші мен 5-ші шлюз бастарында құрылыс-монтаждық жұмыстарды жүргізуге арналған төрт жинақты сметаны жасаумен екі жақты қақпалардың металдық конструкциясын қайта жаңарту қажет. Шлюзді қырық үш жыл бойы пайдаланғаннан кейін 2002 жылы екі жақты қақпалардың жай-күйіне «Ленгидросталь» ААҚ зерттеу жүргізді. Шлюз қақпаларының бұзылуына соқтыратын күрделі учаскелердің пайда болуы анықталды.
Шлюздің жоғарғы басы жабдығына қызмет көрсету үшін қазіргі уақытта жүк көтергіштігі 40 т "Деррик" үлгісіндегі темір аяқты кран жұмыс жасауда. Бірақ, оны жүк көтергіштігі одан да жоғары (40-50 тонна) ұқсас кранға ауыстыру өндірістік қажеттілігі туды. Қолданыстағы кран 43 жыл жұмыс жасауда және өзінің моторесурсы біткен. Кранның істен шығуы бүкіл Бұқтырма шлюзі жұмысының тоқтауына әкеп соқтырады.
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттерi
Бағдарламаның мақсаты халықтың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің Қазақстан Республикасының өзен көлігі көрсететін қызметтеріне қажеттілігін қанағаттандыру үшін ішкі су жолдарын кеме қатынасы үшін қауіпсіз жағдайда ұстау арқылы ішкі су жолдары бойынша кеме қатынасын дамыту болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді жүзеге асыру көзделеді:
кеме қатынасын дамыту және өзен көлігімен жүк тасымалдау көлемін 7 млн. тоннаға дейін ұлғайту;
транзит әлеуетін дамыту;
өзен көлігі саласында кадр әлеуетін арттыру;
Қазақстан Республикасының ішкі су жолдарында экологиялық жағдайды жақсарту;
өзен көлігімен жолаушылар мен жүктерді тасымалдауды жүзеге асыру кезінде кеме қатынасы су жолдарына қойылатын қауіпсіздік талаптарын қамтамасыз ету;
мемлекеттік техникалық өзен флотының кемелерін кезең-кезеңмен ауыстыру және жаңғырту;
кеме қатынасы шлюздерінің құрылыстары мен жабдығын қайта жаңарту және жаңғырту.
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігi
Бағдарламаны іске асыру екі кезеңде жүзеге асырылады:
1 кезең: 2007 - 2009 жылдар
Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңі ішінде мынадай бағыттар өзен көлігін дамыту және ішкі су жолдарында қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында негізгі басымдарға ие болады:
Жайық-Каспий каналы арқылы жүк тасымалын жүзеге асыру кезінде көлік флотын қауіпсіз пайдалануға жағдай жасау;
мемлекеттік техникалық өзен флотын жаңарту мен жаңғыртудың бірінші кезеңін жүзеге асыру;
Өскемен және Бұқтырма шлюздерінің құрылыстары мен жабдығын қайта жаңарту мен жаңғыртудың бірінші кезеңін жүзеге асыру;
отандық кеме жасау, кеме жөндеу кәсіпорындарын қалпына келтіру үшін жағдай жасау.
2 кезең: 2009 - 2012 жылдар
Саланың теңдестірілген қызметін қамтамасыз ету және алға қойылған міндеттерді іске асыру мақсатында мыналар дамытудың негізгі бағыттары болып табылады:
өзен көлігімен жолаушыларды және жүкті тасымалдауды жүзеге асыру кезінде кеме қатынайтын су жолдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
санын 163 бірлікке дейін жеткізумен мемлекеттік техникалық өзен флотын жаңарту мен жаңғыртуды аяқтау;
ілеспе жабдық сатып алу;
Өскемен және Бұқтырма шлюздерінің құрылыстары мен жабдығын қайта жаңарту мен жаңғыртуды аяқтау;
өзен көлігімен жүк тасымалының көлемін жылына 7 млн. тоннаға дейін ұлғайту;
су жолдарын кеме қатынайтын жай-күйде ұстау жөніндегі іс-шараларды іске асыруға байланысты қызметтердің құнын төмендету.
5.1. Кеме қатынасын дамыту және 2012 жылға дейінгі
күтілетін тасымалдар көлемi
Ертіс бассейнi
Су көлігімен жүктердің негізгі тасымалы Ертіс өзенінің Қазақстан бөлігінің бүкіл ұзақтығында, сондай-ақ жүктердің экспорт-импорт тасымалдары Ресей Федерациясының Омбы және Ханты-Мансийск қалалары бағытында жүзеге асырылатын болады.
Омбы және Ханты-Мансийск (Ресей Федерациясы) қалалары бағытында құрылыс жұмыстарының ұлғаюын ескере отырып, мыналарды тасымалдауды ұлғайту жоспарлануда:
құм-қиыршықтас қоспасын (ҚҚҚ) 450 мың тоннаға дейін;
шағылтасты 225 мың тоннаға дейін;
құмды 180 мың тоннаға дейін;
жыл сайын 100 мың тоннаға дейін темірбетонды және құрылыс материалдарын, кері жүк ағынымен 522,8 мың тоннаға дейін орман және 90 мың тоннаға дейін кірпіш зауытының өнімін.
