2) заңды немесе өзге де құқықтық актіні не олардың жекелеген ережелерін Конституциялық Сот берген түсіндірмеде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану туралы;
3) заңды немесе өзге де құқықтық актіні не олардың жекелеген ережелерін Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп тану туралы нормативтік қаулылардың бірін қабылдайды.
58-бап. Конституциялық Соттың шешімдер қабылдауы
1. Конституциялық Сот шешімдерді алқалы түрде қабылдайды.
2. Осы Конституциялық заңның 25-бабының 3-тармағында көзделген жағдайды қоспағанда, Конституциялық Сот шешімді ашық дауыс беру арқылы отырысқа қатысушы судьялардың көпшілік даусымен қабылдайды.
3. Егер шешім қабылдау кезінде Конституциялық Сот судьяларының дауыстары тең бөлінген болса, барлық жағдайларда өзінің дауысын ең соңынан беретін Конституциялық Сот Төрағасының дауысы шешуші болып табылады. Конституциялық Соттың Төрағасын оның уәкілдік беру бойынша Конституциялық Соттың тиісті судьясы ауыстырған кезде бұл қағида қолданылмайды. Бұл жағдайда Конституциялық Сот Төрағасының немесе бірінші дауыс беруге қатыспаған судьясының қатысуымен қайтадан дауыс беру өткізіледі.
4. Конституциялық Соттың кеңесуі кезінде отырысқа қатысатын судьялардың ешқайсысы қалыс қалуға немесе дауыс беруге қатыспауға құқылы емес.
5. Конституциялық Сот қабылдаған шешімдер Төраға оларға қол қойғанға дейін дауыс беруге қатысқан Конституциялық Сот судьяларының қол қоюларымен алдын ала бекемделеді.
59-бап. Конституциялық Сот судьясының ерекше пiкiрi
Қорытынды шешіммен келіспеген Конституциялық Соттың судьясы өз пікірін жазбаша түрде баяндауға құқылы, ол конституциялық іс жүргізу материалдарына қоса тіркеледі.
Конституциялық Соттың судьясы өзінің ерекше пікірін жариялауға немесе оған жария түрде сілтеме жасауға құқылы емес.
60-бап. Конституциялық Соттың қосымша шешімі
1. Конституциялық Сот, егер:
1) Конституциялық Соттың шешімін түсіндіру туралы мәселе қойылса, қосымша шешім қабылдайды. Бұл жағдайда қосымша шешім конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың не Конституциялық Соттың қорытынды шешімін орындауға міндетті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың өтінішхаты бойынша қабылданады;
2) Конституциялық Соттың шешімінде жіберілген редакциялық сипаттағы дәлсіздіктер мен қателерді түзету қажет болса, қосымша шешім қабылдайды. Бұл жағдайда қосымша шешімді Конституциялық Сот өз бастамасымен қабылдайды.
2. Қосымша шешiм Конституциялық Сот шешiмiнiң шынайы мазмұнына, мағынасы мен мақсатына қайшы келмеуге тиiс.
3. Қосымша шешiмді Конституциялық Сот отырыста қабылдайды, оның жүргізілу тәртiбi Конституциялық Соттың регламентiнде айқындалады.
61-бап. Конституциялық Соттың шешiмiн қайта қарау
1. Конституциялық Соттың шешімін өзі Қазақстан Республикасы Президентінің бастамасы бойынша немесе өз бастамасы бойынша, егер:
1) Қазақстан Республикасы Конституциясының шешім қабылдауға негіз болған нормасы өзгерген;
2) жолданымның нысанасы үшін жаңа елеулі мән-жайлар ашылған жағдайларда, қайта қарауы мүмкін.
2. Конституциялық Сот шешімді қайта қарау туралы қаулы шығарады, онда бұл шешімнің күші жойылады.
3. Конституциялық Соттың шешімін қайта қарау туралы мәселені қарау тәртібі Конституциялық Соттың регламентінде айқындалады.
62-бап. Конституциялық Сот шешiмiнiң заңдық күшi
1. Конституциялық Соттың нормативтік қаулылары мен қорытындылары қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды. Өзге шешімдердің күшіне ену тәртібін Конституциялық Сот айқындайды.
2. Конституциялық Соттың осы баптың 1-тармағында көрсетілген шешімдері тікелей қолданылады және басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың растауын талап етпейді. Конституциялық Соттың құқықтық актіні немесе оның жекелеген ережелерін Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп тану туралы шешімінің заңдық күшін дәл осындай мазмұндағы осы актіні қайтадан қабылдау арқылы еңсеруге болмайды.
63-бап. Конституциялық Соттың қорытынды шешiмдерiн қабылдау салдары
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейдi деп танылған заңдар мен Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына қол қоюға не тиiсiнше ратификациялауға және қолданысқа енгiзуге болмайды. Заңдарды Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану оларға қол қою мерзiмiнiң өтуiн қайта бастайды. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану оларды ратификациялау процесiн қайта жалғастырады.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабының 2-тармағында белгіленген талаптарға сәйкес келмейді деп танылған Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар республикалық референдумға немесе Қазақстан Республикасы Парламентінің қарауына шығарылмайды.
3. Конституциялық емес, оның ішінде адамның және азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп танылған заңдар мен өзге де құқықтық актілердің, олардың жекелеген ережелерінің күші жойылады және Конституциялық Сот шешім қабылдаған күннен немесе ол белгілеген күннен бастап қолданылмайды.
Конституциялық Сот өзі қабылдаған қорытынды шешімнің қолданылуы мен орындалуының өзге тәртібін айқындаған жағдайларды қоспағанда, соттардың және өзге де құқық қолдану органдарының осындай заңға немесе өзге де құқықтық актіге негізделген шешімдері орындалуға жатпайды және белгіленген тәртіппен қайта қаралуға тиіс.
Заңның және өзге де құқықтық актінің немесе олардың жекелеген ережелерінің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылуы конституциялық емес деп танылған немесе осындай ережелерге негізделген не осы ережелерді қайталайтын ережелерді қамтитын басқа заңдардың немесе өзге де құқықтық актілердің ережелерінің белгіленген тәртіппен күшін жоюға негіз болып табылады.
4. Заң немесе өзге де құқықтық акт не олардың жекелеген ережелері Конституциялық Сот берген түсіндірмеде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп танылған жағдайда оларды қолдану кезінде оларды өзгеше түсіндіру болмайды, ал мұндай шешім қабылдаудың салдары, егер Конституциялық Сот өзгеше белгілемесе, осы баптың 3-тармағында айқындалады.
5. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауы Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімімен тиісті сайлау учаскелерінде (әкімшілік-аумақтық бірліктерде) жарамсыз деп танылады. Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану сайланған Қазақстан Республикасының Президентін тіркеуге алып келеді.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты мен Мәжілісі депутаттарының сайлауы Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімімен тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктерде және сайлау округтерінде жарамсыз деп танылады. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты мен Мәжілісі депутаттарының сайлауын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану сайланған депутаттарды тіркеуге алып келеді.
7. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған республикалық референдумның нәтижелері Орталық референдум комиссиясының шешімімен тиісті дауыс беру учаскелерінде (әкімшілік-аумақтық бірліктерде) жарамсыз деп танылады. Өткізілген референдумды Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану референдумның қорытындысын шығаруды қайта бастауға алып келеді.
8. Қазақстан Республикасы Конституциясының 47-бабының 1 және 2-тармақтарына сәйкес Қазақстан Республикасы Парламентінiң тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан мерзiмнен бұрын босату туралы шешiм, лауазымынан кетiру туралы түпкiлiктi шешiм қабылдауы алдында белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталмағандығы туралы қорытынды тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентін лауазымынан мерзiмiнен бұрын босату туралы, лауазымынан кетiру туралы мәселенiң қаралуын тоқтатуға алып келеді. Белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғандығы туралы қорытынды тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан мерзiмiнен бұрын босату туралы, Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан кетiру туралы мәселенi қарауды жалғастыруға алып келеді.
64-бап. Конституциялық Соттың шешімдерін қолданысқа енгізу және орындау
1. Конституциялық Сот өзі қабылдаған шешімдерді қолданысқа енгізу және орындау тәртібі мен мерзімдерін белгілеуі мүмкін.
2. Конституциялық Соттың шешімін орындау үшін қолданылған шаралар туралы оған тиісті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар Конституциялық Сот белгілеген мерзімде хабарлайды.
3. Конституциялық Соттың шешімдеріндегі Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру жөніндегі ұсынымдар мен ұсыныстарды уәкілетті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың қабылданған шешім туралы Конституциялық Сотты міндетті түрде хабардар ете отырып, міндетті түрде қарауына жатады.
4. Конституциялық Сот осы Конституциялық заңның 57-бабы 2-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көзделген нормативтік қаулыларды қабылдаған жағдайда, егер олардан құқықтық реттеудегі олқылықтар мен қайшылықтарды жою жөнінде заңнамалық және өзге де шаралар қолдану қажеттілігі туындаса, уәкілетті мемлекеттік органдар, егер Конституциялық Сот өзгеше мерзім белгілемесе, Конституциялық Соттың шешімі жарияланғаннан кейін алты айдан кешіктірмей тиісті заң жобасын Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісіне енгізуді, өзге де құқықтық актілер қабылдауды қамтамасыз етеді. Жаңа құқықтық акт қабылданғанға дейін қозғалатын қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің ерекшеліктері ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Конституциялық Соттың шешімі тікелей қолданылады.
65-бап. Конституциялық Соттың шешімдерін жолдау және жариялау
1. Конституциялық Соттың қорытынды шешiмдерi:
1) шешiм қабылданғаннан кейiн бес жұмыс күні iшiнде жолданым субъектiлерiне немесе олардың өкiлдерiне, сондай-ақ барлық жағдайларда Қазақстан Республикасының Президентiне, Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталарына, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына, Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына, Қазақстан Республикасының Әдiлет министрiне жолданады;
2) заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде, Конституциялық Соттың интернет-ресурсында, сондай-ақ Конституциялық Соттың шешімі бойынша басқа да дереккөздерде қазақ және орыс тілдерінде жариялануға жатады.
2. Өзге шешiмдер қажеттілігіне қарай Конституциялық Соттың регламентiнде белгiленген жағдайларда және тәртiппен жарияланады және тиiстi мемлекеттiк органдарға, лауазымды адамдарға, ұйымдар мен азаматтарға жолданады.
3-бөлім. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР
66-бап. Өтпелі ережелер
1. Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің құқықтық мирасқоры болып табылады.
2. Конституциялық Кеңеске 2023 жылғы 1 қаңтарға дейін келіп түскен жолданымдарды Конституциялық Сот осы Конституциялық заңда белгіленген тәртіппен қарайды.
67-бап. Осы Конституциялық заңды қолданысқа енгізу тәртібі
1. Осы Конституциялық заң:
1) 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 23, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38 және 39-баптарды, 7-тарауды, 43-бапты, 44-баптың 1, 2 және 3-тармақтарын, 4-тармағының 1), 2), 3), 4), 5) және 7) тармақшаларын, 5-тармағын, 45 және 46-баптарды, 47-баптың 1-тармағын, 2-тармағының 1), 2), 3) және 5) тармақшаларын, 3 және 4-тармақтарын, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54-баптарды және 10-тарауды;
2) 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 40-бапты, 44-баптың 4-тармағының 6) тармақшасын және 47-баптың 2-тармағының 4) тармақшасын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
2. Конституциялық Соттың толық құрамы қалыптастырылған күннен бастап «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» 1995 жылғы 29 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының күші жойылды деп танылсын.
Қазақстан Республикасының
Президенті
Қ. ТОҚАЕВ
Астана, Ақорда, 2022 жылғы 5 қараша
№ 153-VII
