6) эмитенттердiң инвесторлардың құқықтары мен мүдделерiн сақтауын қадағалау жүйесiн жетiлдiру.
________________
1инвестициялаудың ұжымдық нысандары - инвестициялық қорлар, жинақтаушы зейнетақы қорлар
5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары
мен тетiктерi
5.1. Инвесторларға қатысты саясат
5.1.1. Iшкi институционалдық инвесторларды дамыту
Инвестициялаудың ұжымдық нысандарын жетiлдiру және ынталандыру, құрылу процесiнде пайда болатын құқықтық қатынастарды реттеу, инвестициялық қорлардың активтерiн сенiмгерлiк басқару, оларды есепке алу және сақтау, сондай-ақ олар шығарған бағалы қағаздарды орналастыру, айналысқа жiберу және сатып алу мақсатында инвестициялық қорлар қызметiн құқықтық қамтамасыз етудiң бiрқатар мәселелерiн шешу қажет.
Инвестициялық қорлардың қалыптасуы үшiн Бағдарламаны iске асыру барысында инвестициялық қорларды құруға және дамытуға кедергi келтiретiн заң нормалары алынып тасталады. "Инвестициялық қорлар туралы" Қазақстан Республикасының Заңын iске асыру мақсатында инвестициялық қорлардың жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету бөлiгiнде бағалы қағаздар рыногына кәсiпқой қатысушылардың қызметi мәселелерi бойынша барлық қажеттi заңи нормативтiк құқықтық база әзiрленедi және қолданысқа енгiзiледi.
Қаржы рыногының дамуымен, қаржы институттар санының кеңеюімен, бағалы қағаздар рыногына халықтың жинақтарын тарту жөніндегі жоспарының дамуымен бiрге инвесторлардың құқықтарын қорғау бойынша нормативтiк құқықтық база әзiрленiп енгiзiлетiн болады.
Зейнетақы қорларын қоса алғанда, институционалдық инвесторлар арасында бағалы қағаздар рыногында акцияларды орналастыру арқылы екiншi деңгейдегi банктердiң капиталдандыруын арттыру ынталандырылатын болады.
5.1.2. Инвесторларды - жеке тұлғаларды қазақстандық бағалы
қағаздар рыногында оқыту
Қазақстандық бағалы қағаздар рыногын дамыту үшiн жеке тұлғалардың ондағы инвесторлар ретiндегі белсендiлiгiн арттыру айтарлықтай қолайлы болады. Алайда бұл бағалы қағаздар рыногы қалай құрылғаны және қалай жұмыс істейтiнi жөніндегі арнайы білімсiз мүмкiн емес. Халықпен қаржы рыноктары туралы жүйелi түсіндіру әрi ақпараттық жұмыс қажет. Халықты бағалы қағаздар рыногындағы әрекет технологияларына оқыту азаматтардың қаражатын ел экономикасына тартудың маңызды бейэкономикалық ынталандыру қызметiн атқаруы ықтимал. Мұндай оқыту түрлi деңгейлерде жүзеге асырылуы тиiс. Мысалы, егер азаматтар бағалы қағаздар рыногының арнайы терминологиясына дағдыланатын болса, оларға бағалы қағаздар рыногында бағдарлану оңайға түседi. Мектеп бағдарламасына қаржы рыногы туралы бөлiмдердi енгізу қажет. Аталған бағдарламаларды мемлекеттік қаржыландыру тетiктерiн пайдалану көзделiп отыр
Өз құзыретіндегі бағалы қағаздар рыногы мәселелерi бойынша мемлекеттік органдар (Қаржы министрлігі, Ұлттық Банк, Агенттiк) мен өзге де мүдделi тұлғалар ақпараттық материалдарды халыққа түсiнiктi нысанда пайдалана отырып, халықты бағалы қағаздар рыногының негiздерiне оқыту жөніндегі ең танымал бұқаралық ақпарат құралдарында (радио, телевидение, газеттер мен журналдар) жариялай отырып, PR-акцияларды жүйелi түрде жүзеге асыруы тиiс.
Алдыңғы қатарлы әлемдiк практикада халықтың инвестициялық сауаттылығын арттыру мәселелерiне зор көңiл бөлiнедi, өйткенi бұл мәселе инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау проблемасымен тығыз байланысты.
Мысалы, Бағалы қағаздар рыногы қауымдастығының Халықаралық Кеңесi (ICSA) Инвесторлары оқытудың ең үздiк практикасының қағидаттарын (бұдан әрi - ICSA Қағидаттары) қабылдады, бұларды Бағалы қағаздар жөніндегі комиссиялардың халықаралық ұйымы (IOSCO) да ұсынады. ICSA құрамына әлемдiк бағалы қағаздар рыногының негiзгi белсендiлiгi үлесiне тиетiн 11 алдыңғы қатарлы елдiң трейдерлер қауымдастығы мен өзiн өзi реттейтiн ұйымдар (бұдан әрi - ӨРҰ) кiредi.
Қазақстандық бағалы қағаздар рыногында ICSA қағидаттарын пайдалануға және енгізуге жәрдемдесу, соның iшiнде осы мақсаттарға халықаралық ұйымдардың гранттарын тарту көзделедi.
5.1.3. Бағалы қағаздар рыногына жаңа біліктілік енгізу
Iшкi және сыртқы рыноктарды инвестициялау үшiн едәуiр ақша көлемiнiң болуын ескере отырып, Қазақстанның қазiргi заманғы бағалы қағаздар рыногына халықаралық сыныптағы кәсiпқойлар талап етiледi.
Қазақстандық бағалы қағаздар рыногы мамандарының АСIIА (Association of' Certified International Investment Апаlүst)сертификаттау бағдарламасына қатысуы осы мәселенiң шешiмiне айналуы мүмкiн. Көрсетiлген АСIIА қауымдастығын 2000 жылы Еуропа (EFFAS), Азия (ASAF), сондай-ақ Қаржылық талдаушылардың Бразилия қауымдастығы (АВАМЕС) талдаушылар қоғамының федерациясы инвестициялық қызмет және қаржылық талдау жөніндегі мамандарды кәсiптiк даярлаудың халықаралық стандарттарын әзiрлеу және енгізу үшiн құрды. Қауымдастық әзiрлеген стандарттар жаңа "Сертификатталған халықаралық инвестициялық талдаушы"(CIIA)біліктілігiнiң негiзi болды. Бұл біліктіліктi әлемнiң 32 елiнiң қаржылық және инвестициялық талдаушылары мен бизнес - қоғамдастықтары мойындады және ол әлемде жоғары оқу орнынан кейiнгi кәсiптiк даярлықтың өте жоғары деңгейдегi стандарты ретiнде кеңiнен танылуда.
Қаржылық және инвестициялық талдаушылардың қазақстандық қауымдастығын құру және оның ЕFFAS-қа кіруi қазақстандық қаржы рыногының даярлау мен сертификаттаудың халықаралық стандарттарын қолдау мақсатында қаржылық және инвестициялық талдаушылардың ұлттық қоғамдастықтарын бiрiктiретiн бiрыңғай еуропалық бағалы қағаздар рыногына енуiнiң алғашқы қадамдарының бiрi болады. Бұл факт Қазақстанның қаржы рыногының өкiлдерi үшiн зор пайда әкелетiнi сөзсiз.
Осы бағыттағы келесi қадам Қазақстанда СIIА-ны алға жылжыту және емтихан бағдарламасының құрамына ұлттық заңдардың ерекшелiктерiн, сондай-ақ емтихан тапсырылатын тiлдi таңдау мүмкiндiгiн енгізу болады.
5.2. Бағалы қағаздар эмитенттерiне қатысты саясат
5.2.1. Бағалы қағаздар рыногында ақпаратты Ашу
Қаржы ұйымдарының және Агенттiктiң ақпаратты ашуы қаржы қызметтерiн тұтынушылар рынокта тап болатын тәуекелдердi азайтады және бәсекелi және тиiмдi қаржы рыноктарының түзу жұмыс iстеуiне негiз жасайды. Рыноктағы ақпараттың қол жетiмдiлiгi рынок тәртібіне және қаржы ұйымдарының қызмет стандарттарын арттыруға ықпал етедi. Компаниялар қызметiнiң ашықтығын арттыру жөнiнде шаралар қабылданатын болады.
АҚ-ны мемлекеттік тiркеу және оның акцияларын шығару арасындағы кезеңдi қысқарту мақсатында, мүмкiндiгiнше, АҚ-ды заңды тұлғалар ретiнде мемлекеттік тiркеу тәртібін оңтайландырған жөн. АҚ-ның қызметiн тиiмдi және орталықтандырылған бақылау жүйесiне ерекше көңiл бөлiнген. Инвесторлар мен басқа да мүдделi тұлғалар алдында ұйымдардың - бағалы қағаздар эмитенттерiнiң, сондай-ақ бағалы қағаздар рыногына басқа қатысушылардың қызметi туралы ақпаратты ашу тәртібін жетiлдiрген жөн. Атап айтқанда, бағалы қағаздар эмитенттерiнiң проспектiлер мен есептіліктi электронды нысанда табыс етуiн және оларды инвесторлар мен басқа да мүдделi тұлғалар алдында Агенттiктiң web-сайты арқылы орталықтандырылған ашуды қамтамасыз ету жөнiнде iс-шаралар жүргiзiледi.
Қазақстан Республикасының барлық шаруашылық жүргiзушi субъектiлерiнiң ҚЕХС-ға көшуi осы бағыттағы екiншi маңызды қадам болмақ, бұл инвесторлар үшiн ашылатын ақпараттың толықтығын, түсiнiктілігiн және дұрыстығын қамтамасыз етедi.
Бұдан басқа, АҚ-тар туралы ақпаратты толық ашу мүмкiндігі қаралады.
АҚ-дың жарияланымға жұмсалатын транзакциялық шығындарын азайту мақсатында келтiрiлген тәсiлдер қоғам жарғысында айқындалған жағдайда баламалы нұсқалар ретiнде компанияның WEB-сайтында ақпаратты ашуға, атаулы таратуды пайдалануға (акционерлер саны аз компаниялар үшiн) болады. Акциялар мен облигацияларды сауда-саттық ұйымдастырушысының ресми тiзiмiне енгізу тетiгi жетiлдiрiледi.
5.2.2. Қаржылық есептіліктiң халықаралық
стандарттарына көшу
Қазақстандық ұйымдардың ҚЕХС-на көшуiнiң маңыздылығы қаржылық есептілік жүйесiн халықаралық стандарттарға сәйкес бiрiздендiруде ғана емес, олардың қызметi мен нақты экономикалық ахуалы көрiнiсiнiң ашықтығын қамтамасыз етуде, бұл кәсiпорындар есептілігiн пайдаланушыларға дұрыс экономикалық шешiмдер қабылдауға мүмкiндiк бередi.
Қазақстандық ұйымдардың Қаржылық есептіліктiң халықаралық стандарттарына (ҚЕХС) көшуi "Бухгалтерлiк есеп туралы" Қазақстан Республикасының Заңына және Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2003 жылғы 15 мамырдағы № 88-ө өкімімен бекітілген Қазақстан Республикасында халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына көшу жөнiндегі 2003-2004 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
Аталған Жоспар шеңберiнде ҚЕХС саласындағы мамандарды кәсiптiк даярлау мақсатында мынадай шаралар:
ҚЕХС-на сәйкес бухгалтерлiк есеп бойынша оқулықтар, оқу құралдарын әзiрлеу;
"Бухгалтерлiк есеп және аудит" мамандығы бойынша кадрлардың біліктiлігін арттыру және оларды қайта даярлау орталығын құру;
ҚЕХС-н қамтитын орта кәсiптiк және жоғары оқу орындарының "бухгалтерлiк есеп және аудит" мамандығы бойынша мемлекеттік білім беру стандарттарын әзiрлеу және бекіту;
ҚЕХС-н оқыту мәселелерi бойынша мемлекеттік органдардың бухгалтерлер мен аудиторлардың халықаралық және кәсiптiк ұйымдарының өзара iс-қимылына жәрдемдесу;
ҚЕХС-н қолдану жөнiнде түсiндiрулер дайындау көзделген.
Осы Бағдарламада көрсетiлген iс-шараларды одан әрi iске асыру көзделедi.
5.2.3. Бағалы қағаздардың жаңа түрлерiн шығару үшiн
мүмкiндiктердi кеңейту
Бағдарламада бағалы қағаздар рыногын тартымды бағалы қағаздардың жаңа түрлерiмен толықтыру мақсатында төменде көрсетiлген бiрқатар iс-шаралар жүргiзу көзделген.
Мемлекеттік бағалы қағаздар МҚБ-ның қайталама рыногын дамыту мақсатында олардың өтiмдiлiгiн ұлғайту жөнiнде шаралар қабылданатын болады.
МБҚ шығару рыноктағы жалпы талаптарға сай келуi - болжамды болуы және жеткiлiктi дәрежеде ауқымды көлемдерде, ұзақ мерзiмдерге (10 жыл және одан да көп), соның iшiнде инфляция деңгейiне индекстеле отырып белгiленген белгiлi бiр кестеге сәйкес жүзеге асырылуы тиiс. МБҚ шығару кестесi ұзақ уақыт кезеңiн қамтитын және ұйымдастырылған бағалы қағаздар рыногының қатысушыларының қолы жететiн және оларды эмитенттер қатаң сақтайтын болып табылуы қажет. Инфляция индексi есептеу базасы болып табылатын құбылмалы сыйлықақы (мүдде) ставкасы бар ұзақ мерзiмдi МБҚ аннуитеттiк сақтандыруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен сақтандыру ұйымдарының МБҚ портфелi бойынша нақты қолайлы кiрiс алуы мақсатында шығарылады.
МБҚ-ды орналастыру банктiк емес ұйымдарға - бағалы қағаздар рыногының Қаржы министрлігімен келісім бойынша Қазақстан қор биржасы белгiлеген талаптарға сәйкес келетiн кәсiпқой қатысушыларына МБҚ-ды бастапқы орналастыруға қатысуға рұқсат беру мақсатында Қазақстан қор биржасында жүзеге асырылуы тиiс. Бұл ретте аннуитеттiк сақтандыруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен сақтандыру ұйымдарының активтерiн инвестициялауға арналған МБҚ-ды бастапқы орналастыру сауда жүргiзудiң жеке тетiгiн пайдалана отырып жүзеге асырылады.
Республикалық бюджет профицитi шарттарында жүзеге асырылатын, бұрын шығарылған МБҚ-ды мерзiмiнен бұрын өтеу инвесторлар активтерiнiң кiрiстілігiн азайтуға және тиiстi келеңсiз салдарларға әкеп соғатынын ескере отырып, ол меншiк иелерiн алдын ала хабардар етудiң мiндеттi рәсiмiн, сондай-ақ оларды тартылған активтердi қайта қаржыландыруды қамтамасыз ететiн басқа МБҚ-ға айырбастау бағдарламасын сақтай отырып, бағалы қағаздардың қайталама рыногында ерекше жағдайларда ғана рұқсат етiлуi тиiс.
Мемлекеттік iшкi қарыз алу саласында жүргiзiлiп жатқан саясат шеңберiнде мынадай мiндеттердi шешу:
1) орта мерзiмдi кезеңге МБҚ эмиссиясының жылдар мен қағаз түрлерiне бөлiнген болжамды схемасын жасау;
2) iшкi қарыздарды тарту мерзiмдерiне қарай түрлi қарыз алу құралдарын пайдалану;
3) жалпы қарыз алу көлеміндегі индекстелген және купондық мiндеттемелер арасындағы оңтайлы ара қатынасты белгiлеу жолымен пайыздық тәуекелдердi азайту;
4) бағалы қағаздар рыногында ("benchmark") бағдарларды белгiлеу;
5) шығарулардың жалпы санын қысқарта отырып, МБҚ шығарудың көлемiн ұлғайту;
6) айналыс мерзiмiн ұлғайта отырып, пайыздарды төлеу мерзiмдiлiгiн азайту;
7) мiндеттемелердiң орындалмау тәуекелдерiн азайту және ұзақ және орта мерзiмдi перспективада iшкi үкiметтiк борышты өтеу жөніндегі төлемдер төлеудiң ең жоғары шегiн төмендету, ол үшiн басым орта мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердi шығаруға қайта бағдарлау көзделедi.
Бюджет кодексiне сәйкес жергiлiктi атқарушы органдардың қарыз алуы Қазақстан Республикасының Үкіметінен қарыздар алу түрiнде жүзеге асырылады. Бұл шара қаражатты үнемдеу мақсатында қабылданды, өйткенi республикалық бюджеттен жергiлiктi атқарушы органдарға арналған кредиттер қарыз алудың неғұрлым арзан көзi болып табылады.
Ұлттық Банктiң қысқа мерзiмдi ноталар рыногын дамытудың басым бағыттары инфляцияның төмен деңгейiн ұстап тұратын ақша-кредит саясатының негiзгi мақсатынан туындайды.
Орта мерзiмдi кезеңде инфляцияның деңгейiне терiс әсерiн тигiзетiн факторларды сақтау күтiлуде: валюталық рынокқа шетелдiк валютаның ауқымды ағыны. Шетелдiк валютаның ағыны энергетикалық ресурстарға жоғары бағалармен негiзделген экспорттық валюталық түсiмнен құралатын болады.
Кредит беру процесiн одан әрi жандандыру банктердiң өздерiнiң активтiк операцияларын жүзеге асыру үшiн несиелiк капиталға сұранысын ұлғайтады. Iшкi рынокта тартылған қаражаттың үлесiн азайту жағдайында банктердiң iшкi қарыз алуларды тарту бойынша белсендi саясатты одан әрi жүргiзу күтiлуде.
Үкiмет және Ұлттық Банк ақша-кредит саясатының бағыттарын келiсетiн болады.
Бұл ретте басым шаралар ретiнде мыналарды атап өтуге болады.
Ахуалға байланысты:
қысқа мерзiмдi ноталар эмиссияларының көлемi мен сыйақылар ставкаларының өзгерiсi;
қайта қаржыландыру ставкасын инфляциялық күтілімдердi азайту үшiн арттыру мүмкiндiгiн қоса алғанда, оның өзгерiсi;
репо операцияларын портфельдiң толық көлемiнде олар бойынша сыйақылар ставкаларын қолданыстағы деңгейде сақтай отырып жүргiзу жүзеге асырылады.
Инфляцияны азайту жөніндегі көрсетiлген шаралар Ұлттық Банктiң монетарлық қызмет жөніндегі шығыстарын ұлғайтуға алып келедi. Сондықтан Қаржы министрлігі мен Ұлттық Банктің МБҚ-ны шығару саласында тұрақты негiздегi келісілген қызметi қажет.
Ұлттық Банк ақша-кредит саясатының транспаренттілігiн күшейту үшiн Ұлттық Банк ноталарының эмиссияларын жүргiзу кестесiн жариялайды.
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар
Инвестицияларды қаржыландырудың қажеттi көзi мен тетiгi ретіндегі бағалы қағаздар рыногын қалыптастырудың стратегиялық мақсатына мемлекет пен ұлттық капиталдың өзара тығыз iс-қимылының негiзiнде ғана жетуге болады. Бағалы қағаздар рыногының қазiргi заманғы талаптарға, оның iшiнде корпорациялық басқаруды жетiлдiру және компаниялар қызметiнiң ашықтығын арттыру бойынша, сай келуiн қамтамасыз ету мақсатында Үкiмет iрi мемлекеттік кәсiпорындардың акцияларының мемлекеттік пакеттерiн кейiннен арнайы құрылған мемлекеттік холдинг компаниясының басқармасына бере отырып, мемлекеттiң қатысуымен оларды және олардың еншiлес ұйымдарын бөлу жөнiнде iс-шаралар жүргiзедi. Осы холдингке кiретiн мемлекеттiң қатысуымен компаниялар мен олардың еншiлес ұйымдары акцияларының мемлекеттік пакеттерiнiң бiр бөлiгi ұйымдастырылған рынокта сатылатын болады. Бұл бағалы қағаздарды зейнетақы, инвестициялық қорлар мен брокер компаниялары сатып ала алады. Бұл ретте, осы акциялар стратегиялық инвесторлардың пакеттерiнде шоғырландыруды шектеу жөніндегі iс-шаралар көзделетiн болады. Нәтижесiнде, рынокта бiрiншi сыныпты эмитенттердiң үлестiк бағалы қағаздары айналыста болады, ұлттық компаниялардың директорлар кеңесiнiң құрамдарында тәуелсiз директорлар пайда болады, бұл корпорациялық басқарудың сапасын едәуiр арттырады.
Осы Бағдарламаны iске асыру барысында мемлекеттік даму институттарын - "Қазақстанның Даму Банкi" АҚ, "Қазақстанның инвестициялық қоры" АҚ, "Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкi" АҚ және басқаларды даму институттарының акцияларын қосымша шығару және оларды зейнетақы қорлары арасында орналастыру үшiн рыноктық капиталды тарту есебiнен одан әрi капиталдандыру мүмкiндiгi қаралады. Инвестициялық және инновациялық қорлар жобаның тек 49 пайызын ғана қаржыландыра алады. Қалған бөлiгiн оның бастамашылары немесе қаржы институттар қамтамасыз етуі тиiс. Қазақстандық рынокта Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе "Қазақстанның Даму банкi" АҚ кепiлдiк берген жобалық облигациялардың, мемлекеттік даму институттары акцияларының, мемлекеттiң қатысуымен компаниялармен олардың еншiлес ұйымдарының пайда болуы жаңадан құрылатын өндiрiстердi қаржыландыру проблемаларын шешуге мүмкiндiк бередi, Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясын iске асыруға серпiн бередi.
Бұл ретте даму институттарын қаржыландыруда бюджеттiң ғана емес, сонымен қатар зейнетақы қорларының "ұзын ақша" деп аталатын қаражатын да пайдалану аса маңызды, бұл ретте мемлекет аталған даму институттарының капиталындағы бақылау пакетiн сақтай алады. Бұл шара iшкi институционалдық инвесторлардың әлеуетiн тиiмдi пайдалануға ықпал ететiн болады. Инвесторлар арасында басты рөл зейнетақы қорларында болғандықтан, мынадай: нақты сектордың стратегиялық жобаларын қаржыландыру үшiн зейнетақы активтерiн тарту, зейнетақы активтерiнiң сақталуын және барабар кiрiстілігiн қамтамасыз ету сияқты экономикалық мiндеттер iске асырылады. Екiншi жағынан бұл шара мемлекеттік институттар қызметiнiң ашықтығын қамтамасыз етуге, олар қаржыландыратын жобалар туралы ақпараттың бұқаралық ашылуына ықпал етедi.
Бағдарламаны жүзеге асыру шеңберiнде корпорациялық басқаруды жетiлдiруге ерекше көңiл бөлiнедi, өйткенi барлық әлемде қабылданған корпорациялық басқарудың өркениеттi нормаларының сақталуынсыз тетiктерi елдiң көптеген экономикалық және әлеуметтiк проблемаларын шешу үшiн пайдаланылуы мүмкiн тиiмдi әрi ашық бағалы қағаздар рыногын құру мүмкiн емес. Қазақстандық АҚ-ды басқарудың корпорациялық қағидаттарын қолдану жөніндегі ұсынымдар 2002 жылғы 24 қыркүйекте Ұлттық Банктiң жанындағы Бағалы қағаздар рыногы мәселелерi жөніндегі сарапшылар кеңесiнiң шешiмiмен бекітілдi. Осы уақыт iшiнде кейбір қазақстандық кәсiпорындар өз қызметiнде корпорациялық стандарттарды енгiзе бастады. Бұл корпорациялық басқарудың қазақстандық жүйесiн дамытудағы бастапқы кезең ғана. Корпорациялық басқару қағидаттарын күнделiктi практикаға тиiмдi енгізу үшiн Қазақстан қор биржасының листингтiк ережелерiне эмитенттердiң корпорациялық басқару нормаларын қолдану жөнiндегі ақпаратты мiндеттi түрде ашуы туралы талаптар енгiзiлетiндiгi көзделуде. Бұл бiрiншi кезекте бағалы қағаздары қор биржасының ресми тiзiмiнiң ең жоғары санатында орналасқан компанияларға қатысты. Ұсынылатын ақпараттың дұрыстығы үшiн жауапкершiлiк тiкелей эмитентке жүктеледi. Көптеген аса iрi әлемдiк сауда алаңдарының - Нью-Йорктiк қор биржасының, NASDAQ электрондық биржасының, сондай-ақ Токио қор биржасының листингтiк ережелерi корпорациялық этика стандарттарының орындалуы жөніндегі ақпаратты ашу бөлiгiнде бағалы қағаздар эмитенттерiне қойылатын талаптарды күрделендiрдi. Халықаралық сарапшылардың пiкiрi бойынша, биржалардың компаниялардағы корпорациялық басқару нормаларын енгізу процесiнде қатысуын жандандыру - осы саладағы акционерлер мен инвесторлардың құқықтары мен мүдделерiн қорғауға бағытталған проблемалардың рыноктық шешiмi.
Қазақстандық АҚ-дың корпорациялық басқару қағидаттарын қолдануы жөніндегі ұсынымдарға негізделген АҚ-дың үлгілiк iшкi құжаттарын әзiрлеу жөніндегі iс-шаралар жүргiзiледi.
Қаржыландырудың құрылымдық нысандарын дамыту қажет. Екiншi деңгейдегi банктер өз клиенттерiн қаржыландыру жөніндегі қызметтерiнiң көлемiн ұлғайту ынталандырылатын болады. Осыған байланысты қаржыландырудың жобалық және секьюритилендiру1 сияқты құрылымдық нысандарының әлеуетiн дамыту мен iске асыру үшiн жағдайлар жасалады. Бағалы қағаздар рыногында жаңа құралдар, оның iшiнде жобалық облигациялар пайда болады.
____________________
1секьюритилендiру - талап ету құқығымен қамтамасыз етiлген облигацияларды шығару арқылы ақшалай талапты беруге қаржыландыру
Заңнамаға сәйкес мемлекеттік кепiлдiктер берiлуi мүмкiн инвестициялық жобаларды қаржыландырудың балама нысандарын дамыту үшiн Қазақстан Республикасы Үкіметінiң аталған инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшiн шығарылған облигацияларға кепiлдiк беру мүмкiншiлiгi көзделедi. Атап айтқанда, мұндай инвестициялық жобалар үшiн Қазақстан Республикасының Бюджет кодексiне жарғылық капиталына мемлекеттiң жүз пайыз қатысуымен құрылған заңды тұлғалар үшiн көзделген мемлекеттік кепiлдiктер беру үшiн төлемақының (алымның) басқа да заңды тұлғалармен қолданылуы, сондай-ақ мемлекеттік кепiлдiк алушыда екiншi деңгейдегi банктiң қосымша кепiлдiгiнiң болуын талап етудi алып тастау бөлiгiнде өзгерістер енгiзiледi.
Мемлекет кепiлдiктер жөніндегі мiндеттемелердi орындаған жағдайда кейiннен оларды мемлекеттік меншiкке бере отырып, жоғарыда көрсетiлген облигациялар эмитентiнiң акцияларын мәжбүрлеп шығару тетiгi көзделедi. "Акционерлік қоғамдар туралы" Заңға тиiстi өзгерістер мен толықтырулар енгiзiледi.
Бұдан басқа, инвестициялық жобаларды қаржыландыру мақсатында жүзеге асырылған облигацияларды шығару үшiн мемлекеттік кепiлдiкке балама ретiнде "Қазақстанның Даму Банкi" АҚ-ның кепiлдiктерi кеңiнен пайдаланылады.
Қаржыландырудың талап ету құқықтарын берудi және жинақталған тәуекелдермен қаржыландыруды көздейтiн тәсiлдерiн дамыту үшiн "Секьюритилендiру туралы" заң жобасы дайындалады және жобалық қаржыландыру кезiнде туындайтын кепiлдiк құқықтық қатынастарды реттейтiн заңдарға өзгерістер енгiзiледi.
"Секьюритилендiру туралы" заң жобасы бiр немесе бiрнеше секьюритилендiру мәмiлелерiн жүргiзу мақсатында ғана құрылған арнайы қаржы кәсiпорындарының құрылуын және олардың қызметiн реттеуге, секьюритилендiру мәмiлелерiне қатысты талаптар құқығын беру ұғымын нақтылауға және арнайы қаржы кәсiпорны алған талап ету құқықтарының банкроттықтан алшақтығының арнайы режимiн құруға бағытталған.
"Секьюритилендiру туралы" Заң тәуекелдi инвесторлардың түрлi санаттарының сұранысына қарай бөле отырып, елде құрылымдық негiзде қаржыландырудың қазiргi заманғы нысандарын дамытуға ықпал етедi. Секьюритилендiру қарыз алушы кәсiпорындарға (салалық терминологияға
сәйкес "оригинаторларға", "демеушiлерге") тәуекелдердi тиiмдi қайта бөлуге, қарыз алу құнын төмендетуге және капитал құрылымында борышты барынша пайдалануға, ал инвесторлар үшiн инвестициялық мүмкiндiктерiн едәуiр кеңейтуге, инвестициялық баламаларын түрлендiруге мүмкiндiк бередi. Оларды шығару үшiн ел экономикасына бiрнеше маңызды инвестициялық инфрақұрылымдық жобалар iрiктендiрiлетiн болады. Сондай-ақ Заңды енгізу инвестициялау үшiн кредиттiк тәуекелiнiң, пайыздық ставкалары мен айналыс мерзiмдерiнiң әртүрлi деңгейi бар жаңа қаржы, оның iшiнде борыш құралдарын ұсынады.
Жаңа қаржы құралдарын, соның iшiнде коммерциялық бағалы қағаздарды айналымға енгізу отандық бағалы қағаздар рыногын дамытудағы басым бағыт болып табылады. Коммерциялық бағалы қағаздарды шығару және оларды айналысқа жiберу үшiн нормативтiк құқықтық базаны дайындау қажет.
Әлемдiк практикада қысқа мерзiмдi борыш мiндеттемелерi болып табылатын тiркелген кiрiсi бар, коммерциялық қағаздар түріндегі жаңа құралдың пайда болуы айналым активтерiн қаржыландыру кезiнде берешекке қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындар мен уақытты барынша азайтуға ықпал етедi. Коммерциялық қағаздарда облигациялар мен вексельдердiң үздiк қасиеттерi үйлескен (вексельдерге қарағанда стандартты ережелер бойынша шығарылады, орталықтандырылған есеп жүйесi бар және ұйымдастырылған рынокта айналысқа түсуi мүмкiн) және өнеркәсiптiк кәсiпорындар үшiн айналым қаражатын тарту тетiгi ретiнде барабар қолданылуы мүмкiн. Алдын алу шарасы ретiнде Қазақстанда айналыс мерзiмi үш айдан артық емес облигацияларды шығару үшiн құқықтық негiз құрылған, атап айтқанда "Бағалы қағаздар рыногы туралы" Заңда мұндай облигацияларды шығаруға бағалы қағаздары қор биржасының ресми тiзiмiне енгiзiлген эмитент жүзеге асыруға құқылы деп белгiленген. Айналыс мерзiмi үш айдан артық емес облигацияларды орналастыру және айналысқа жiберу қор биржасының сауда жүйесiнде ғана жүзеге асырылады.
