Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы 1998 жылғы
23 сәуiрдегi N 219-1 Қазақстан Республикасының Заңы
Осы редакция 2004 ж. 20 желтоқсандағы енгізілген өзгерістеріне дейін қолданылды
Осы Заң халықтың денсаулығын иондаушы сәулелендiрудiң зиянды әсерiнен қорғау мақсатында оның радиациялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейдi.
1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап. Негiзгi ұғымдар
Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:
радиациялық қауiпсiздiк - белгiленген нормаларға сәйкес қызметшiлерге, халыққа және қоршаған ортаға радиациялық әсердi шектейтiн шаралар кешенiмен қамтамасыз етiлген радиациялық жағдайдың жай-күйi;
иондаушы сәулелендiру - ортамен өзара әрекет кезiнде түрлi белгiлердегi иондар түзетiн, зарядталған, зарядталмаған бөлшектер мен фотондардан тұратын сәулелендiру;
табиғи радиациялық ая - ғарыш сәулесi және жерде, суда, ауада, биосфераның басқа элементтерiнде, тамақ өнiмдерi мен адам организмiнде өздiгiнен бөлiнген табиғи радионуклидтердiң сәулесi шығаратын сәулелендiру мөлшерi;
техногендiк өзгертiлген радиациялық орта - адам қызметiнiң нәтижесiнде өзгерген табиғи радиациялық орта;
әсерлi мөлшер - адам организмi мен оның жекелеген органдарының радиациялық сезiмталдығын ескере отырып, олардың сәуле алуының кейiндегi зардаптарының пайда болу қатерiнiң шамасы ретiнде пайдаланылатын иондаушы сәулелендiрудiң сiңiрiлген энергиясының шамасы;
бақыланатын аймақ - радиациялық бақылау, адамдарды жiберу және олардың тұруы жөнiнде арнаулы ережелер қолданылатын аумақ;
қызметшiлер - тiкелей иондаушы сәулелендiру көздерiмен тұрақты немесе уақытша жұмыс iстейтiн жеке тұлғалар;
радиациялық авария - атом энергиясын қолдану объектiсiн қауiпсiз пайдалану шегiнiң бұзылып, бұл орайда адамдардың белгiленген нормалардан тыс сәуле алуына немесе қоршаған ортаның радиоактивтi ластануына әкеп соғуы мүмкiн немесе әкеп соққан радиоактивтi өнiмдердiң және/немесе иондаушы сәулелендiрудiң қалыпты пайдалану жобасында көзделген шектен асып кетуi;
радиациялық қорғаныш - радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге бағытталған радиациялық-гигиеналық, жобалау-конструкторлық, техникалық және ұйымдық шаралар жиынтығы;
радиациялық мониторинг - иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдаланатын объектiлерде де, қоршаған ортада да радиациялық жағдайдың жай-күйiн жүйелi түрде байқап отыру;
араласу деңгейi - жол берiлмейтiн мөлшердiң шамасы, оған жеткен кезде, созылмалы немесе авариялық сәуле алу жағдайы туындаған реттерде қорғау немесе авариядан кейiнгi шаралар қолданылады.
2-бап. Қазақстан Республикасының радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы заңдары
Қазақстан Республикасының радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, "Атом энергиясын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы Заңынан, осы Заңнан, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
3-бап. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң негiзгi принциптерi
Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң негiзгi принциптерi мыналар болып табылады:
нормалау принципi - иондаушы сәулелендiрудiң барлық көздерiнен азаматтардың сәуле алуының жеке мөлшерiнiң жол берiлетiн шегiнен асырмау;
негiздеу принципi - иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалану жөнiндегi қызметтiң барлық түрiне тыйым салу, бұл орайда алынған пайда адам мен қоғам үшiн табиғи радиациялық ортаға қосымша сәуле алу келтiретiн ықтимал зиян қатерiнен аспайды;
оңтайлыландыру принципi - иондаушы сәулелендiрудiң кез келген көзiн пайдалану кезiнде сәуле алудың жеке мөлшерi мен сәуле алатын адамдар санының экономикалық және әлеуметтiк факторларын ескере отырып, мүмкiндiгiнше төмен және қол жетерлiк деңгейде ұстау;
авариялық оңтайлыландыру принципi - төтенше (авариялық) жағдайларда қолданылатын шаралардың нысаны, ауқымы мен ұзақтығы адам денсаулығына зиянды азайтудың нақты пайдасы араласуды жүзеге асырудан болатын залалға байланысты залалдан барынша көп болатындай етiп оңтайлыландырылуға тиiс.
4-бап. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету
Радиациялық қауiпсiздiк:
құқықтық, ұйымдық, инженерлiк - техникалық, санитарлық-гигиеналық, профилактикалық, тәрбиелiк, жалпы бiлiм беру мен ақпараттық сипаттағы шаралар кешенiн жүргiзу;
Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының, қоғамдық бiрлестiктердiң, жеке және заңды тұлғалардың радиациялық қауiпсiздiк саласындағы нормалар мен ережелердi сақтау жөнiндегi шараларды iске асыруы;
республиканың бүкiл аумағында радиациялық мониторингтi жүзеге асыру;
иондаушы сәулелендiру көздерiнен халықтың сәуле алуын шектеудiң мемлекеттiк бағдарламаларын жүзеге асыру;
иондаушы сәулелендiру көздерiмен нақты қызметтi жүзеге асырудың барлық деңгейiнде радиациялық қауiпсiздiктi сапалық жағынан қамтамасыз ету бағдарламаларын iске асыру арқылы қамтамасыз етiледi.
2-тарау. РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУIПСIЗДIКТI ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ САЛАСЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТIК БАСҚАРУ, ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ
5-бап. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттiк органдар
1. Қазақстан Республикасының Үкiметi өкiлеттi мемлекеттiк органдарды, олардың арасындағы:
иондаушы сәулелендiру әсерiнен халықтың денсаулығын қорғау;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету және атом энергиясын пайдалануға байланысты қызмет түрлерiне лицензия беру;
қоршаған орта объектiлерiнiң радиоактивтiк ластануының алдын алу және иондаушы сәулелендiрудiң табиғи көздерiн бақылау жөнiндегi өзара iс-қимыл тәртiбi мен мiндеттердiң ара-жiгiн белгiлейдi.
2. Атом энергиясы жөнiндегi өкiлеттi мемлекеттiк орган радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы мемлекет уәкiлдiк берген Қазақстан Республикасының атқарушы органы болып табылады, бiрыңғай мемлекеттiк саясат жүргiзедi, басқа өкiлеттi мемлекеттiк органдардың жұмысын үйлестiредi, сондай-ақ:
атом энергиясын пайдалану жөнiндегi қызмет түрлерiне лицензия берудi жүзеге асырады;
радиациялық қауiпсiздiкке, ядролық материалдар мен иондаушы сәулелендiру көздерiн физикалық қорғауға және аварияға қарсы жоспарлауға, есепке алу мен бақылауға қатысты нормалар мен ережелердi әзiрлейдi және келiсiп отырады;
радиациялық қауiпсiздiк нормалары мен ережелерiнiң, лицензиялар шарттарының сақталуын қадағалауды жүзеге асырады;
атом энергиясын пайдаланатын объектiлерде жұмыс iстейтiн қызметшiлерге бiлiктiк талаптарын белгiлейдi;
радиациялық қорғау жөнiндегi ұлттық комиссияның қызметiн қамтамасыз етедi.
6-бап. Мемлекеттiк органдардың радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi өкiлеттiгi
Мемлекеттiк органдардың радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi өкiлеттiгiне мыналар жатады:
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыру;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы нормалар мен ережелердi әзiрлеу және бекiту, олардың сақталуына бақылау жасау;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету, сондай-ақ иондаушы сәулелендiру әсерiнен зардап шеккен халықты медициналық сауықтыру саласындағы мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлеу және iске асыру;
иондаушы сәулелендiру көздерiмен жұмыс iстеу саласындағы лицензиялануға тиiс қызмет түрлерiн анықтау;
Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтетiн иондаушы сәулелендiру әсерiне байланысты аурулардың тiзбесiн және себептiк байланысын белгiлеу тәртiбiн анықтау;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында мемлекеттiк басқарудың, соның iшiнде халықтың сәуле алу мөлшерiн бақылау мен есепке алудың бiртұтас жүйесiн жасау және оның жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
радиациялық авариялар салдарынан радиоактивтi ластануға ұшыраған аумақтарда тiршiлiк ету жағдайлары мен оларда тұрудың ерекше режимдерiн регламенттеу;
радиациялық авариялар салдарынан сәуле алуға ұшыраған халыққа көмек көрсетiлуiне бақылау жасау;
ядролық материалдардың және басқа да иондаушы сәулелендiру көздерiнiң экспортын, импортын, орны ауыстырылуын, транзитiн және орналастырылуын жүзеге асыруды бақылау;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру және халықаралық шарттар бойынша мiндеттемелердi орындау;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы басқа да өкiлеттiк.
7-бап. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi мемлекеттiк нормалау
1. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi мемлекеттiк нормалау радиациялық қауiпсiздiк нормаларын, санитарлық ережелердi, гигиеналық нормативтердi, құрылыс нормалары мен ережелерiн, еңбек қорғау ережелерiн, радиациялық қауiпсiздiк жөнiндегi әдiстемелiк, нұсқаулық және өзге де құжаттарды белгiлеу арқылы жүзеге асырылады. Бұл актiлер радиациялық қауiпсiздiк жөнiндегi халықаралық стандарттарды ескеруге тиiс және осы Заңның ережелерiне қайшы келмеуге тиiс.
2. Радиациялық қауiпсiздiк жөнiндегi санитарлық ережелер мен гигиеналық нормативтердi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау жөнiндегi өкiлеттi мемлекеттiк орган бекiтедi.
3. Радиоактивтi заттармен және иондаушы сәулеленудiң өзге де көздерiмен жұмыс iстеу кезiнде қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi талаптарды белгiлейтiн радиациялық қауiпсiздiк ережелерiн, құрылыс нормалары мен ережелерiн, еңбек қорғау жөнiндегi ережелердi, радиациялық қауiпсiздiк мәселелерi жөнiндегi өкiмдiк, нұсқаулық, әдiстемелiк және өзге де құжаттарды өз өкiлеттiктерi шегiнде өкiлеттi мемлекеттiк органдар мен пайдаланушы ұйымдар бекiтедi және қабылдайды.
8-бап. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге өндiрiстiк бақылау
1. Иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалануға байланысты қызметтi жүзеге асыратын ұйымдар радиациялық қорғау сапасының қамтамасыз етiлуiне өндiрiстiк бақылау жасайды.
2. Өндiрiстiк бақылауды орындау тәртiбi әрбiр ұйым үшiн ол атқаратын жұмыстардың ерекшелiктерi мен жағдайлары ескерiле отырып белгiленедi және радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында мемлекеттiк басқаруды, қадағалау мен бақылауды жүзеге асыратын өкiлеттi мемлекеттiк органдармен келiсiледi.
3. Радиациялық қорғау қамтамасыз етiлуiне өндiрiстiк бақылауды жүзеге асыратын ұйымдардың лауазымды адамдары тиiстi ұйымда нормаларды, ережелер мен гигиеналық нормативтердi, радиациялық қауiпсiздiк ережелерiн, құрылыс нормалары мен ережелерiн, радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы өкiмдiк, нұсқаулық, әдiстемелiк және өзге де құжаттарды бұзу анықталған жағдайда байқалған бұрмалаушылықтар жойылғанға дейiн иондаушы сәулелендiру көздерiмен жұмыс жүргiзудi тоқтата тұруға құқылы.
3-тарау. РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУIПСIЗДIКТI ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУГЕ ҚОЙЫЛАТЫН ЖАЛПЫ ТАЛАПТАР
9-бап. Радиациялық қауiпсiздiктiң жай-күйiн бағалауға қойылатын талаптар
1. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы жоспарлау және шешiмдер қабылдау, мемлекеттiк органдар, жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдары, сондай-ақ қызметiн иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалана отырып жүзеге асыратын ұйымдар аталған шешiмдердiң тиiмдiлiгiне талдау жасау кезiнде радиациялық қауiпсiздiкке баға берiледi.
2. Радиациялық қауiпсiздiктi бағалау:
қоршаған ортаның радиоактивтi ластану сипаттамасы;
радиациялық қауiпсiздiк жөнiндегi шаралардың қамтамасыз етiлуiне және радиациялық қауiпсiздiк саласындағы нормалардың, ережелер мен гигиеналық нормативтердiң орындалуына талдау жасау;
радиациялық авариялардың ықтималдылығы мен олардың ауқымы;
радиациялық авариялар мен олардың зардаптарын пәрмендi түрде жоюға әзiрлiк дәрежесi;
халықтың жекелеген топтарының барлық иондаушы сәулелендiру көздерiнен алатын сәуле мөлшерiне талдау жасау;
сәуле алу мөлшерiнiң белгiленген шегiнен асып түсетiн мөлшерде сәуле алған адамдар саны негiзiнде жүзеге асырылады.
3. Радиациялық қауiпсiздiкке баға беру нәтижелерiне лицензия берушi мемлекеттiк орган талдау жасайды.
10-бап. Иондаушы сәулелендiру көздерiмен жұмыс iстеген кезде радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге қойылатын талаптар
Қызметiн иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалана отырып жүзеге асыратын ұйымдар:
осы Заңның және радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң талаптарын орындауға;
радиациялық қауiпсiздiктi және иондаушы сәулелендiру көздерiн сақтауды қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды жоспарлап, жүзеге асыруға;
иондаушы сәулелендiру көздерi болып табылатын жаңа (жаңғыртылатын) өнiмнiң, материалдар мен заттардың, технологиялық процестер мен өндiрiстердiң радиациялық қауiпсiздiгiн негiздеу жөнiндегi жұмыстар жүргiзуге;
жұмыс орындарындағы, үй-жайлардағы, ұйымдардың аумақтарындағы, бақыланатын аймақтардағы радиациялық жағдайға, сондай-ақ радиоактивтi заттардың сыртқы шығуы мен тасталуына үнемi өндiрiстiк бақылау жасап отыруды жүзеге асыруға;
қызметшiлердiң жеке сәуле алу мөлшерiне үнемi бақылау жасап, оларды есепке алуға;
өндiрiстiк радиациялық бақылау қызметтерiнiң лауазымды адамдары мен қызметшiлерiн, мамандарын, иондаушы сәулелендiру көздерiмен тұрақты немесе уақытша жұмыс iстейтiн басқа да адамдарды даярлауға және оларды аттестациядан өткiзуге;
қызметшiлердi алдын ала (жұмысқа тұрған кезде) және мезгiл-мезгiл медициналық тексеруден өткiзiп тұруды ұйымдастыруға;
қызметшiлердiң жұмыс орындарындағы иондаушы сәулелену деңгейлерi туралы және олардың алған жеке сәуле мөлшерiнiң шамасы туралы оларға үнемi хабарлап отыруға;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында мемлекеттiк басқаруды, қадағалау мен бақылауды жүзеге асыруға уәкiлеттi мемлекеттiк органдарды авариялық жағдайлар туралы, радиациялық қауiпсiздiкке қатер төндiретiн технологиялық регламенттiң бұзылуы туралы дер кезiнде хабарлап отыруға;
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында мемлекеттiк басқаруды, қадағалау мен бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттiк органдар уәкiлдiк берген лауазымды адамдардың қорытындыларын, қаулыларын, нұсқамаларын орындауға;
азаматтардың радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы құқықтарын iске асыруды қамтамасыз етуге мiндеттi.
11-бап. Табиғи радионуклидтердiң әсер етуi кезiнде радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету
1. Радонның және басқа да табиғи радионуклидтердiң болуына байланысты халық пен қызметшiлердiң сәуле алуы тұрғын үйлер мен өндiрiстiк үй-жайларда белгiленген нормативтерден аспауға тиiс.
2. Халық пен қызметшiлердi табиғи радионуклидтердiң ықпалынан қорғау мақсатында:
үйлер мен ғимараттар құрылысы үшiн топырақтан радонның бөлiнуi деңгейiн және радиациялық аяны ескере отырып, жер учаскелерiн таңдау;
үйлер мен ғимараттарды осы үй-жайлардың ауасына радон түсуiне жол бермеудi ескере отырып жобалау және салу;
үй-жайлардың ауасындағы радонның болу деңгейiн және радиациялық аяны ескере отырып, құрылыс материалдарына өндiрiстiк бақылау жүргiзу, үйлер мен ғимараттарды пайдалануға қабылдап алу;
үйлер мен ғимараттарды олардағы радонның болу деңгейiн және радиациялық аяны ескере отырып пайдалану жүзеге асырылуға тиiс.
3. Үйлер мен ғимараттардағы радонның болу деңгейiн және радиациялық аяны кемiту арқылы нормативтердi орындау мүмкiн болмаған жағдайда олардың пайдаланылу сипаты өзгертiлуге тиiс.
4. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi талаптарға сай келмейтiн құрылыс материалдары мен бұйымдарды пайдалануға тыйым салынады.
12-бап. Тағам өнiмдерiн өндiрген кезде және ауыз суды пайдаланған кезде радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету
Өндiрiстiк шикiзат, тағам өнiмдерi, ауыз су және дайындау, сақтау, тасымалдау мен сату процесiнде олармен жанасатын материалдар мен бұйымдар радиациялық қауiпсiздiк нормалары талаптарына сай келуге тиiс.
13-бап. Медициналық рентген диагностикасы жүргiзiлген кезде азаматтардың радиациялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету
1. Медициналық рентген диагностикасы жүргiзiлген кезде азаматтарды (пациенттердi) қорғаудың тиiстi құралдары пайдаланылады.
Медициналық рентген диагностикасы жүргiзiлген кезде азаматтардың (пациенттердiң) сәуле алу мөлшерi радиациялық қауiпсiздiк саласындағы нормалар мен ережелерге сәйкес болуға тиiс.
2. Медициналық рентген-радиологиялық процедуралар жүргiзiлген кезде пациентке ол алады деп күтiлiп отырған немесе ол алған сәуле мөлшерi туралы және оның әсерiнiң ықтимал зардаптары туралы толық ақпарат берiледi.
3. Азаматтың, эпидемиологиялық жағынан қауiптi ауруларды анықтау мақсатында жүргiзiлетiн алдын ала зерттеулердi қоспағанда, медициналық рентген диагностикасынан бас тартуға құқығы бар.
14-бап. Сәуле алудың жеке мөлшерiн есепке алу және бақылау
Иондаушы сәулелендiру көздерiмен жұмыс iстеу медициналық рентген-радиологиялық процедуралар жүргiзу кезiнде, сондай-ақ радиациялық аяға байланысты азаматтар алған жеке сәуле мөлшерiн бақылау мен есепке алу Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен сәуле алудың жеке мөлшерiн бақылау мен есепке алудың бiрыңғай мемлекеттiк жүйесi шеңберiнде жүзеге асырылады.
4-тарау. РАДИАЦИЯЛЫҚ АВАРИЯ КЕЗIНДЕ РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУIПСIЗДIКТІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
15-бап. Өкiлеттi мемлекеттiк органдардың радиациялық авария кезiндегi қызметi
Радиациялық авария кезiнде өкiлеттi мемлекеттiк органдар осы Заңды басшылыққа алады және өз қызметiн Қазақстан Республикасындағы төтенше жағдайлар туралы заңдарға сәйкес жүзеге асырады.
16-бап. Авариялық даярлықты қамтамасыз ету
Радиациялық авариялар тууы мүмкiн ұйымдарда:
ықтимал радиациялық авариялардың, олардың салдарының болжамы және радиациялық жағдайдың болжамы жасалып, өкiлеттi мемлекеттiк органмен келiсiлген тiзбесi;
радиациялық авария болған кезде жедел шешiмдер қабылдау өлшемдерi және өкiлеттi мемлекеттiк органмен келiсiлiп араласу деңгейi;
жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарымен, радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында мемлекеттiк басқаруды, қадағалау мен бақылауды жүзеге асыратын өкiлеттi мемлекеттiк органдармен келiсiлген, қызметшiлер мен халықты радиациялық авариядан және оның зардаптарынан қорғау жөнiндегi шаралар жоспары;
радиациялық аварияны хабарлауға және оның зардаптарын жоюды қамтамасыз етуге арналған құралдар;
радиациялық зақымданудың алдын алуға арналған медициналық құралдар және радиациялық авария кезiнде зардап шеккендерге медициналық көмек көрсету құралдары;
қызметшiлер арасынан құрылатын авариялық-құтқару құрамалары болуға мiндеттi.
17-бап. Иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалана отырып қызметiн жүзеге асыратын ұйымдардың радиациялық авария кезiнде радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттерi
Радиациялық авария жағдайында иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалана отырып қызметiн жүзеге асыратын ұйым:
радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттiк басқаруды, қадағалау мен бақылауды жүзеге асыратын өкiлеттi мемлекеттiк органдарға, сондай-ақ жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарына және сәуле алуы жоғары болуы мүмкiн аумақтар халқына радиациялық авария туралы дереу хабарлауға;
мемлекеттiк өкiлеттi органдармен бiрлесе отырып, қызметшiлер мен халықты радиациялық авариялар мен оның зардаптарынан қорғау жөнiндегi шаралардың орындалуын қамтамасыз етуге;
радиациялық авария кезiнде зардап шеккендерге медициналық көмек көрсету жөнiнде шаралар қолдануға;
радиоактивтi ластау ошағын оқшаулау және радиоактивтi заттардың қоршаған ортаға таралуына жол бермеу жөнiнде шаралар қолдануға;
радиациялық авария кезiнде радиациялық аварияның өршуiне және радиациялық жағдайдың өзгеруiне талдау жасап, болжам әзiрлеуге;
радиоактивтi авария жойылғаннан кейiн иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалана отырып қызметiн жүзеге асыратын ұйымдар аумағында радиациялық жағдайды қалпына келтiру жөнiнде шаралар қолдануға;
қызметшiлер мен халықтың жеке сәуле алу мөлшерiн бағалау жөнiнде және бұл деректердi денсаулық сақтау органдары мен басқа да өкiлеттi мемлекеттiк органдарға беру жөнiнде шаралар қолдануға мiндеттi.
18-бап. Радиациялық аварияның зардаптарын жоюға тартылатын азаматтардың жоспарланатын сәуле алуының жоғары мөлшерi
1. Радиациялық аварияның зардаптарын жоюға, құтқару және шұғыл жұмыстар мен дезактивизацияға тартылатын азаматтардың жоспарланатын сәуле алуының жоғары мөлшерi тек адамдарды құтқару қажеттiгiне және олардың одан да көп сәуле алуына жол бермеуге ғана байланысты болуы мүмкiн.
2. Радиациялық авариялардың зардаптарын жоюға тартылатын азаматтардың жоспарланатын сәуле алуының жоғары мөлшерiне олардың ерiктi келiсiмiмен және сәуле алудың мүмкiн мөлшерi мен денсаулық үшiн қатерi туралы алдын ала хабарлай отырып, олардың өмiр кезеңi iшiнде бiр рет жол берiледi.
3. Өтемнiң түрлерi мен мөлшерi және аталған жұмыстарды орындауға тартылатын адамдардың денсаулығына радиациялық әсер келтiрген зиянның орнын толтыру Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi.
5-тарау. АЗАМАТТАРДЫҢ, ҚОҒАМДЫҚ БIРЛЕСТIКТЕР МЕН ҰЙЫМДАРДЫҢ
РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУIПСIЗДIКТI ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ САЛАСЫНДАҒЫ
ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МIНДЕТТЕРI
19-бап. Азаматтардың радиациялық қауiпсiздiкке құқығы
Қазақстан Республикасы азаматтарының, Қазақстан Республикасы аумағында тұратын шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ адамдардың радиациялық қауiпсiздiкке құқығы бар. Бұл құқық иондаушы сәулелендiрудiң адам организмiне белгiленген нормалардан жоғарғы радиациялық әсер етуiне жол бермеу жөнiндегi шаралар кешенiн жүргiзу, сондай-ақ иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалануға байланысты қызметтi жүзеге асыратын азаматтардың және ұйымдардың радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi талаптарды орындауы арқылы қамтамасыз етiледi.
20-бап. Азаматтардың, қоғамдық бiрлестiктер мен ұйымдардың ақпарат алуға құқығы
Азаматтардың, қоғамдық бiрлестiктер мен ұйымдардың атом энергиясын пайдалану жөнiндегi өкiлеттi мемлекеттiк органдар мен бұқаралық ақпарат құралдары арқылы Қазақстан Республикасының атом энергиясын пайдалану туралы заңдарына сәйкес радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында ақпарат алуға құқығы бар.
21-бап. Азаматтардың иондаушы сәулелендiруден сәуле алу кезiнде немесе радиациялық авария салдарынан өз өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянның, мүлiктiк залалдың орны толтырылуына құқығы
1. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың иондаушы сәулелендiрудiң белгiленген шегiнен тыс немесе радиациялық авария салдарынан сәуле алуға байланысты өз өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянның орны толтырылуына және мүлiктiк залалдардың орны толтырылуына құқығы бар.
2. Азаматтардың өмiрi мен денсаулығына зиян тигiзiлгенi және олардың мүлкiне залал келтiрiлгенi үшiн өтемнiң түрлерi мен мөлшерiн анықтау тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
3. Радиациялық әсерден зардап шегушiлерге:
радиациялық аварияны жою кезiнде белгiленген мөлшерден артық сәуле алған адамдар;
ионданушы сәулелендiру көздерiнен қызметшiлер үшiн радиациялық қауiпсiздiк нормаларында белгiленген шектен артық сәуленiң әсерлi мөлшерiн алған және осы сәуле алумен тiкелей байланысты ауруы бар адамдар;
егер ата-анасының бiреуi радиациялық әсерден зардап шеккендер қатарына қосылса, солардан туып, иондаушы сәулелендiру ықпалына байланысты аурулар тiзбесiнде белгiленген аурулардың жекелеген түрлерiнен зардап шегушi балалар жатады.
22-бап. Азаматтардың радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы мiндеттерi
Қазақстан Республикасының азаматтары, Қазақстан Республикасының аумағында тұратын шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар атом энергиясын пайдалануды реттейтiн заңдарды сақтауға, радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi нормалар мен ережелердiң талаптарын орындауға мiндеттi. Иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалана отырып қызметiн жүзеге асыратын ұйымдар аумағында осы ұйымдардың лауазымды адамдардың талаптарын орындауға мiндеттi.
6-тарау. РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУIПСIЗДIК ТАЛАПТАРЫН
БҰЗҒАНЫ ҮШIН ЖАУАПКЕРШIЛIК
23-бап. Радиациялық қауiпсiздiк талаптарын бұзғаны үшiн жауапкершiлiк
Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету талаптарын бұзуға кiнәлi жеке және заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауап бередi.
7-тарау. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР
24-бап. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы халықаралық шарттар
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақстан Республикасының радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы заңдарында бар нормалардан өзгеше нормалар белгiленсе, халықаралық шарттардың нормалары қолданылады.
Қазақстан Республикасының
